O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.23-rasm
. Ko‗taruvchi kranning chiziqli asinxron dvigatelli yuritmasi: 
1- po‗latbalka; 2-g‗ildirak; 3-qo‗zg‗aluvchi arava, 4-tasma; 5-chulg‗am; 6-o‗zak 

---

103 
Chiziqli asinxron dvigatellarni nasoslarda qo‗llasa bo‗ladi, bunda rotor 
vazifasini suyuqlikning o‗z bajaradi. Yassi nasoslar ikki tomonida chulg‗ami bor 
statordan tashkil topgan bo‗lib, ularning orasidan suyuq metal o‗tadigan to‗g‗ri 
to‗rt burchak shaklidagi kanali bo‗ladi.
2.11.
 
ASINXRON TAXOGENERATORLAR 
 
Taxometrik genaratorlarni qisqartirib, taxogeneratorlar deb nomlanadi.
Ular mexanik aylanishni elektr signallarga (kuchlanish) aylantirishda 
ishlatiladi va xozirgi kunda avtomatik qurilmalarda, xususan avtomatlashtirilgan 
elektr yuritmalarda keng qo‗llaniladi. Yana ular tezlikni o‗lchovchi oddiy mexanik 
taxometrlarning o‗rnida ishlatilishi mumkin. 
O‗zgaruvchan tok taxogeneratorlarning ko‗p tarqalgan turi sifatida, 
bajaruvchi dvigatellarning tuzilishi bilan farq qilmaydigan, rotori g‗ovak magnitsiz 
asinxron taxogenerator qo‗llaniladi. 
Bunday asinxron taxogeneratorning prinsipial ulanish sxemasi 2.24-rasmda 
ko‗rsatilgan. Bu erda statorda bir – biridan 90 el. gradus farq qiladigan 
d
-bo‗ylama 
va 
q
– ko‗ndalang chulg‗amlar joylashtiriladi. 
d
chulg‗amiga amplitudasi va chastotasi o‗zgarmas, 
U
d
o‗zgaruvchan 
kuchlanish beriladi, shunda q chulg‗amining qisqichida 
U
q
kuchlanish xosil qiladi. 
Ushbu kuchlanishning chastotasi 
U
d
ning chastotasi singari bo‗lib,uning kattaligi 
rotorning tezligiga mutanosib bo‗ladi. 
Asinxron taxogeneratorning ishlash prinsipi, quyidagiga asoslangan: 
d 
chulg‗amiga berilgan kuchlanish 
U
d
=const
, chastota 
f
1
=const
o‗zgarmas deb 
belgilasak, bunda rotor qo‗zg‗almas bo‗lsa, 
d
chulg‗amiga transformatorning 
qisqatutashgan ikkilamchi chulg‗ami singari 
f
1
chastotali pulslanuvchi 
magnitmaydoni ta‘sir qiladi. Taxogeneratorning rotor konturlari 
d
o‗qi bilan mos 
tushishi axamiyatga ega. 
Agar rotor aylanadigan bo‗lsa bo‗ylama o‗q konturlari qo‗zg‗almas deb 
tasavvur qilamiz, chunki bu konturga uzluksiz ravishda boshqa o‗tkazgich kelib 

---

104 
tushadi. Natijada, qo‗zg‗almas statorda rotor kabi bo‗ylama oqim tufayli 
f
1
chastotali transformatsiyalanish EYK E
dt
paydo bo‗ladi. 
Ф
d
magnit maydoni kesib 
o‗tgani uchun, aylanish EYK 
E
qayl
konturi bujudga keladi. Bu konturning o‗qi 
ko‗ndalang o‗q bilan mos tushib, xosil bo‗lgan tok ko‗ndalang magnit yurituvchi 
kuchni va bu kuchlar ko‗ndalang magnit oqimi 
Ф
q
bujudga keltiradi.