O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

s 
– umumiy ko‗rinishi (bunda: 
1
– 
stator, 
2
– uzun po‗lat tilimi, ya‘ni shinasi ); 
F
k
– chegaraviy effekt tufayli hosil bo‗ladigan 
ko‗ndalang kuch 

---

101 
Chiziqli dvigatelning qo‗zg‗aluvchi qismi ilgarilanma xarakat qiladi, shunig 
uchun bu dvigatellarni ilgarilanma xarkat qiladigan yuritmalarda qo‗llasak 
mexanizmning kinematikasini soddalashtirib, mexanizmning ishochliligini 
oshirishga va isroflarning kamayishiga sabab bo‗ladi.
Chiziqli 
dvigatellarning 
to‗rt xil turi mavjud: elektromagnitli, 
magnitoelektrikli (doyimiy magnitni qo‗llash), elektrodinamik va asinxron. 
Asinxron (induksion) chiziqli dvigatellarning tuzilishi oddiy va ishonchliligi 
yuqori bo‗lganligi uchun keng qo‗llaniladi. 
Agar statorni kesib, uni tekislik bo‗ylab yoysak, chiziqli asinxron dvigatelga 
ega bo‗lamiz (2.22-rasm). 
2.22 - rasm
. Chiziqli asinxron dvigatel 
Chiziqli asinxron dvigatelning oddiy asinxron dvigeteldan konstruktiv 
jixatdan farqi shundaki uning statorida (induktor) aylanma magnit maydon 
emas,balki yuguruvchi magnit maydon xosil bo‗ladi.Yugiruvchi magnit 
maydonning tezligi (m/s): 
v
1
 = 2τf
1
 = f
1
l
c
/p
(2.16) 
bu erda 
f
1
-stator chulg‗amidagi tokning chastotasi, Hz; τ– qutb bo‗linmasi; 
l
c
–
statorning (induktor) uzunligi, m. 
Chiziqli asinxron dvigatelning ishlash prinsipi, induktorning yuguruvchi 
maydoni ikkilamchi elementdagi qisqatutashgan chulg‗amni kesib o‗tib, unda 
EYKni xosil qiladi. Ushbu chulg‗am sterjnlaridagi xosil bo‗lgan tok yuguruvchi 
element bilan ta‘sirlashib, induktor va ikkilamchi elementda, qo‗zg‗aluvchan 
qismni qo‗zg‗almas qismga nisbatan siljitishga xarakat qiluvchi elektromagnit 
kuchlarni xosil qiladi. Ayrim konstruksiyali chiziqli dvigatellarda induktor 

---

102 
qo‗zg‗aluvchi qismi bo‗lsa, ayrimlarida ikkilamchi element qo‗zg‗aluvchi bo‗ladi. 
Agarda chiziqli dvigatellarning ikkilamchi elementida qisqatutashgan chulg‗amni 
joylashtirish imkoni bo‗lmasa, uning o‗rniga mi,alyumin yoki ferromagnit 
po‗latdan tayyorlangan tasmadan foydalanish mumkin. Chiziqli dvigatellarda ish 
xarakteristikasini yaxshilash maqsadida ferromagnit po‗latdan tayyorlangan 
tasmaning usti mis qatlam bilan qoplanadi.
Chiziqli asinxron dvigatellarning asosiy kamchiliklaridan biri chet 
effektining paydo bo‗lishidir. Bu effekt tufayli parazit tormozlovchi kuchlar paydo 
bo‗ladi va qo‗zg‗aluvchi qismni ko‗ndalang siljitishga xarakat qiladi. 
Chiziqli asinxron dvigatellar tasmali konveyrlarda, ko‗taruvchi transportli 
mexanizmlarda qo‗llaniladi. 2.23-rasmda ko‗taruvchi kran qo‗zg‗aluvchiaravasini 
qo‗zg‗atuvchi asinxron chiziqli dvigatel qurilmasi ko‗rsatilgan. Qo‗zg‗aluvchi 
arava 3 da o‗zak 6 ning pazlarida chulg‗am 5 o‗rnatilgan chiziqli asinxron 
dvigatelning induktori joylashgan. G‗ildirak 2 ga yo‗naltiruvchi po‗latbalka 1 ning 
pastki qismiga po‗lat tasma 4 maxkamlangan. Induktorning yuguruvchi magnit 
maydoni po‗lat tasma 4 da uyurmaviy toklarni xosil qiladi. Ushbu toklar bilan 
induktor xosil qilgan magnit maydoni ta‘siri natijasida xosil bo‗lganelektromagnit 
kuch qo‗zg‗aluvchi aravani tasma 4 bo‗ylab joylashtiradi
.