O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.13-rasm
. Asinxron chastota o‗zgartkichning prinsipial sxemasi 
 
Mashinada isrof yo‗q deb tasavbyr qilamiz. Shunda (2.13-rasm)ga ko‗ra 
quyidagilarga ega bo‗lamiz: 
P
e2
=P
(ikkinchi tarmoq quvvati);
P
em
 = P
o‘
(o‗zgartkich quvvati) va 
P
‘
2
 = P
d
(dvigatel quvvati).
Yuqorida keltirilgan quvvatlarning nisbatlari, (2.9) ni (2.10) qo‗yib olamiz: 
(2.12) 

---

91 
Agarda o‗zgartkich 
f
1
= 50
Hz chastotani, 
f
2
= 150
Hz chastotaga o‗zgartsa, 
unda uning sirpanishi 
s
o‘
=f
2
/f
1
=3
, (2.10)ga muvofiq p
d
=1 
va p
o‘
=2 
bo‗ladi, unda 
(2.11) ga ko‗ra 
P
o‗
= 0
,33P 
va
 P
d
=0,67P
. 
n
2
 =n
1
(1 - s) = (f
1
60/ p)(1 -s)
. 
f
2
 = pn
s
 /60=p(n
1
 – n
2
)/60, 
yoki 
f
2
 = 
60
)
(
2
1
n
n
p

1
1
n
n
= 
60
1
pn
1
2
1
n
n
n

 = f
1
s 
(2.15) 
1.
n
1
=1500, n
2
=1450 rotor magnit maydon aylanish yo‗nalishi bo‗yicha 
aylansa:
f
2
 = 
60
)
(
2
1
n
n
p

1
1
n
n
= 
60
1
pn
1
2
1
n
n
n

= f
1
s=
(
2.
n
1
=1500, n
2
=1450 rotor magnit maydoni aylanishiga qarama-qarshi 
yo‗nalish bo‗yicha aylansa:
f
2
=
60
)
(
2
1
n
n
p

1
1
n
n
= 
60
1
pn
1
2
1
n
n
n

=f
1
s=
(
Quvvati 
katta 
bo‗lmagan chkastota o‗zgartkichlarda (5-30 
kVA, 
cosφ
2
=0,8’0,75 da), o‗zgartkich va dvigatellarning birlamchi tarmoqdan oladiga 
xaqiqiy quvvatlari isroflarni xisobga olgan xolda, 25-35% ni tashkil qiladi. Shuni 
e‘tiborga olish kerakki o‗zgartkichning vali orqali faqat aktiv energiya beriladi, 
ikkilamchi zanjirga va o‗zgartkichning o‗ziga birlamchi zanjirdan stator orqali 
reaktiv energiya beriladi. 
Asinxron chastota o‗zgartkichning asosiy kamchiliklaridan biri uning 
yuklama bilan ishlaganda 
U
2
kuchlanishi ko‗proq pasayishidir (10-30%, cosφ
2
= 
1’0,7da). Bu erda 
U
2
, tarmoq kuchlanishi U
1
ni rostlash orqali amalga oshiriladi va bu 
usul kam foydalaniladi.
 
Ko‗p xollarda o‗zgartkichning ikkilamchi zanjiri yuklamasi sifatida asinxron 
dvigatellar ishlatiladi. Shunda ushbu dvigatellarning salt ishlashidan yuklama bilan 
ishlashga o‗tganida 
U
2
kam o‗zgaradi, chunki tarmoqdan olayotgan reaktiv 
energiyasi o‗zgaradi. 

---

92 
Asinxron o‗zgartkichlarni ishlab chiqarishda shuni e‘tiborga olish kerakki, 
rotor chastotasi katta bщlgani uchun yarmo va tishlardagi induksiyani kamaytirish 
kerak. 
Asinxron chastota o‗zgartkich uchun quyidagi kuchlanish va tok 
tenglamalarini yozishimiz mumkin: 
( 
( 
( 
( 
(
)
Bu erda 
R
' i 
X'
– o‗zgartkichning stator chulg‗amiga keltirilgan rotor 
chulg‗amlari ikkilamchi kuchlanishi va yuklama qarshiligi. Ushbu tenglamaga 
muvofiq 2.14-rasmda yuklama bilan ishlayotgan o‗zgartkichning vektor 
diagrammasi ko‗rsatilgan.