О„zbekiston respublikasi oliy va о„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Tо„pni uzatish. 
Tо„pni uzatishni о„rgatishdan avval uni tо„g„ri ushlashga 
о„rgatish kerak. Buning uchun tо„p vazni va hajmi shug„ullanuvchilar yoshi va 
jinsi bilan о„zaro mos bо„lmog„i kerak. 
Tо„pni ushlashda kaftlar bо„sh holatda, barmoqlar erkin “optimal” 
harakatda bо„lishi lozim. Bunday malakani hosil qilish uchun quyidagi 
mashqlardan foydalaniladi: 
1.
Qо„llarni oldinda tutib bir qо„ldan ikkinchi qо„lga barmoqlar 
yordamida tо„p uzatish.. 
2.
Joyda turib yurgan va yugurgan holdan bir qо„ldan ikkinchi qо„lga 
gavda atrofidan tо„p uzatish. 
3.
Tо„pni bir va ikki qо„lda tutib har xil tomonlarga: oldinga, yonga 
hamla qilish. 
4.
Joyda turib yurgan va yugurgan holatdi tо„pni uzatish va otishni 
“Imitatsiya” qilish. 
О„rgatishni yuqoridan qо„lni siltab tо„p uzatishdan boshlash kerak. 
Devorda belgilangan nishondan 3-4 m masofada qо„llar yuqoriga kо„tarilib, har 

---

xil oyoqlar oldinga qо„yilib va 3 qadamdan sо„ng tо„p uzatiladi. Keyinchalik 
sheriklar bir-biriga qarama-qarshi turib tо„p uzatishlarni bajaradi. 
Bir 
qadamdan 
sо„ng 
maydondan 
sapchitib, 
kamalaksimon 
“trayektoriya”da tо„p uzatishlar. 
U yoki bu usuldagi tо„p uzatishlarni о„rgaishda shug„ullanuvilarga 
tushuntirilgandan sо„ng, ular mashqlarni mustaqil bajarishga kirishadi. 
О„qituvchi shug„ullanuvilarning dastlabki holatini qо„l va oyoq, gavda 
holatining tо„g„riligini nazorat qiladi va xatolarini tо„g„rilaydi. 
Tо„p uzatishni uzoq vaqt bir joyda turib takomillashtirish mumkin emas. 
Asosiy holat о„zlashtirilgandan sо„ng, darhol harakatda tо„p uzatishga о„tmoq 
lozim. Avval bir о„yinchi tо„p uzatishni joyida mashq qilsa, ikkinchisi harakatda 
bajaradi. Shundan sо„ng har ikkala о„yinchi harkatada bajaradi. Shundan sо„ng 
har ikkala о„yinchi harkatda tо„p uzatishni о„zlashtiradi. 
Asosan о„rgatish jarayonida mashq va usullarni soddalashtirib, ularni 
keyinchalik murakkablashtirishga amal qilmoq kerak. 
Mashqlarni tashkil etishda har xil saflardan: qarama-qarshi qatorlardan, 
sherengelardan, aylanmalardan, uchburchakdan, kvadrat va boshqlardan 
foydalaniladi.Saflar tuzilishi shug„ullanuvchilar soni va beriladigan mashqlar 
xususiyatiga bog„liq bо„ladi. Shug„ullanuvchilar mashqlarni avval bir joyda 
turib, sо„ng har xil yо„nalishda harakat bajaradi. Bola organizmining rivojlanishi 
tо„lqinsimon kechadi. Keskin о„tish davri energetik va almashuv jarayonlari 
bilan bog„lanib, о„sish davrini sekinlashtirib, massa (og„irlik)ning oshishi va 
differensiyalashga olib keladi.
Shaxsning xissiy – ruxiy shakllanishida, aloxida organlarning funsional 
xarakati va tuzilishida xar bir yosh о„zining xususiyatlariga egadir. 
Qо„l tо„pi bо„yicha mashg„ulotlar kichik maktab yoshida boshlanadi. Bu 
yoshda yosh sportchilarning muskul kuchlari yetarli rivojlanmagan bо„lib, 
xarakatlar koordinatsiya va aniqlik darajasi pastroq bо„ladi.

---

Jismoniy mashqlar xar xil sharoitlarda shug„ullanayotgan yosh qо„l 
tо„pchi uchun muximdir, mashqlar sport zalida, uy sharoitida, xovlida va xokazo 
joylarda о„tkazilishi mumkin. Lekin bu о„yinlarning chegarasi bо„lishi kerak. 
О„z imkoniyatlari doirasidan chiqib ketmaslik kerak. Bо„lg„usi qо„l 
tо„pchi –kuchli va bardoshli sportchidir, u xar qanday jismoniy va ruxiy 
qiyinchiliklarga chidaydi. Xar tomonlama jismoniy tayyorgarlik orqali yukori 
sport chо„qqilariga erishish mumkin. 
Jismoniy tayyorgarlik insonning qо„yidagi fazilatlarini rivojlantiradi: bu-
kuch, chidamlilik, tezkorlik, olshirlik, egiluvchanlik. 

---

ADABIYOTLAR R
о„yxati
 
1.Usmonxujayev T. Boshlang„ich sinflarda jismoniy tarbiya darslari. 1996 y. 
2. Gandbol. F.Abduraxmonov, S.Pavlov T. 2005
3. Gandbol. (Jismoniy tarbiya insituti va jismoniy tarbiya fakultetlari uchun 
darslik) F.Abduraxmonov, S.Pavlov, J.Akramov T. 2007 y. 
4. 
Jismoniy 
tarbiY. 
T.S.Usmonxujayev, 
V.Yusupov, 
J.Akramov, 
S.T.Usmonxujayev T. 2008 y. 
5. Gandbol J.Akramov T. 2008
6. Gandbol J.Akramov T. 2008