|
1.2. Biologiyani o'qitishda o'quvchilarda ijodiy fikrlash faoliyatini tashkil etish va tarkib toptirish bosqichlari.
Tizimli fikr yuritish (o’rganilgan ob’yektni qismlarga ajratish, uning yaxlit-ligi, o’zaro bog’liqligini aniqlash va tavsiflash ko’nikmasi). Tizimli fikr yuritish o’quvchilarning o’rganilayotgan ob’yektni qismlarga ajratish, uning yaxlitligini, o’zaro bog’liqligini aniqlash va tavsiflash ko’nikmalarini rivojlantirishga asoslana-di.
O’qituvchi o’quvchilarda tizimli fikr yuritishni rivojlantirish uchun muayyan mavzularda o’quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etishi va tegishli o’quv topshiriqlarini tuzishi lozim, Shunday qilib, tanqidiy fikr yuritish taxliliy, bog’la-nish, mustaqil, mantiqiy, tizimli fikr yuritishni mujassamlashtirib ular o’rtasida ichki va tashqi, muayyan va nisbiy bog’lanishlar mavjud. O’quvchilarda, ijodiy fikr yuritish ko’nikmalarni rivojlantirishda o’qituvchi yuqorida qayd etilgan taxli-liy fikr yuritishning tarkibiy qismlaridan, xususan, mustaqil fikr yuritish ko’nik-malaridan foydalanishi mumkin. О’quvchilarda nomlari zikr etilgan fikr yuritish ko’nikmalarini rivojlantirmay turib ijodiy fikr yuritish ko’nikmalarini shakllan-tirish va rivojlantirish mumkin emas. Ijodiy fikr yuritish ko’nikmalari ijodiy faoliyat tajribalarining asosini tashkil etadi. Ijodiy faoliyat tajribalarini egallashda o’quvchilar aqliy faoliyat usullari bo’lgan o’rganilayotgan ob’yektni tahlil qilish, takqoslash, tarkibiy qismlarga ajratish, sintezlash, sabab oqibat bog’lanishlarini tasavvur qilish, umumlashtirish va xulosa yasashni egallagan bo’lishlari lozim.
Shundagina o’quvchilar ijodiy faoliyatning asosini tashkil etadigan xususiyatlar:
I. Tanish ob’yektlarning yangi xususiyatlari va vazifalarini topishi;
II. Tanish vaziyatlardagi muammolarni mustaqil ravishda hal etish;
III.Bilim va ko’nikmalarni yangi kutilmagan vaziyatlarda qo’llash orqali muammoni hal etish;
IV.O’zlashtirgan bilim va ko’nikmalarni amaliyotda ijodiy qo’llashni o’rga-nishi mumkin.
O’quvchilarda mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko’nikmalarini rivojlantirish-ning muhim sharti, o’quvchilarning o’z fikrlarini dalillash va asoslash sanaladi. Shu sababli, o’quvchilarning mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko’nikmalari asosan, o’quv munozaralari va bahslar orqali rivojlantiriladi. O‘quv jarayonining samara-dorligi:
• o’quv axborotlari mazmunining eng maqbul tuzilmasi;
• boshqarish samaradorligi va bilish faoliyatini tashkil etish;
• axborotlarni o‘zlashtirishda individual o'z-o'zini boshqarish imkoniyatlaridan foydalanish;
• axborotlarni o'zlashtirishning samarali nazoratini tashkil etishga bog’liq.
Tayanch sxemalar izohidan foydalangan holda istiqbolli o‘qitishni boshqarish S.N.Lisenkova texnologiyasi. Bu texnologiya asosida quyidagilar yotadi:
• hamkorlik pedagogikasiga bo'lgan shaxsiy yondashuv;
• sinfdagi fayz: xayrixohlik, o'zaro yordam;
• xatolaridan ogoh qilish, lekin xatolar ustida ishlash emas;
• o'quv materialining ketma-ketligi, izchilligi;
• vazifaning har bir o‘quvchiga qulayligi va ularga alohida-alohida bo’lib berilishi;
• asta-sekin to’liq mustaqillikka oitish;
«Bilag'on o'quvchi vositasida bilmaydigan o'quvchilarni o‘qitish. S.N.Lisenkova metodikasining xususiyati shundaki, qiyin mavzular dasturda belgilangan soatlarda emas, balki undan oldin o‘rganila boshlanadi. Bu istiqbolli tayyorgarlikdir. Istiqbolli tayyorgarlik o‘rganilishi yaqinlashib kelayotgan qiyin mavzulami yo‘l-yo‘lakay o‘tishning boshlanishidir. Umumlashtirish bu muayyan bilimlar asosidagi mavzuni umumlashtirishdir. V.D.Shadrikov gipotezasiga ko‘ra agar bolaga murakkablashib boruvchi vazifalarning tafsiloti berilsa, unga o'rganish jarayonini motivatsiyalash taklif etilsa, lekin bolaga shu bugun uning uchun mum-kin va qulay ishlash imkoniyati qoldirilsa, o‘quvchilar qobiliyati samarali rivojla-nadi deb hisoblanadi. V.D.Shadrikov metodikasi asosini har bir o‘quvchining qobiliyatiga qarab o‘qitishga imkon beradigan olti darajadagi o‘quv rejasi, dastur va metodik qo‘llanma tashkil etadi. Har bir fanning murakkablik darajasiga ko‘ra kuchi yetgan variantni tanlab olib, o‘quvchilar sinfda tez-tez almashib turadi va fanning hajmi va mazmunini qo‘ldan chiqarmay birgalikda o‘quv dasturini o‘zlashtirishga harakat qiladilar. Murakkablik darajasini tanlash tezlikda amalga oshiriladi va «ba'zan» uni amalga oshirib bo‘lmaydi. Chunki u sinfdagi o‘quv-chilarning tenglashish, qobiliyati holatiga bog‘liq bo‘ladi. Murakkablikning olti darajasi amalda barcha bolalarga e’tibor berishga, barchaning kuchi yetadigan hamda o‘quvchining qobiliyatiga, uning rivojlanishiga moslangan, o‘quv jarayoni-ni tashkil etishga imkon beradi. Bu o‘qitishni individuallashtirish mualliflik texno-logiyasi negizida umumiy tamoyillar mavjud:
• individuallashtirish o'qitish jarayoni strategiyasidir;
• individuallashtirish—individuallikni shakllantirishning zaruriy omili;
• barcha o'rganiladigan fanlarda individuallashtirilgan o'qitishdan foydalanishning mumkinligi;
• individual ishlanma o'quv faoliyatining boshqa shakllari bilan integratsiyalash;
• individual suratda, uslubda o'rganish. Individuallashtirish texnologiyasining umumiy xususiyatlariga quyidagilar kiradi;
• o'zlashtira olmaslikka olib keluvchi omillarni qayd qilish;
• fikrlash jarayonida bilim, malaka, ko'nikmalami egallash asosida individual kamchiliklarni tuzata olish usullari;
• oila tarbiyasidagi motivatsiyaning bo'linmasligi hamda iroda sustligi kamchiliklarini qayd qilish va yenga olish;
• qobiliyatli va iste’dodli o'quvchilarga nisbatan o'quv jarayonini optimallashtirish (ijodiy faoliyat, sinf va sinfdan tashqari ishlarni hisobga olish);
• o'qitish jarayonini tanlash erkinligini berish;
• umumiy o'quv malakalari va ko'nikmalarini shakllantirish;
• o'qquvchilarning o‘z-o‘ziga mos baho bera olishini shakllantirish;
• o'qitishning texnik vositalaridan, shuningdek, EHMdan foydalanish
Do'stlaringiz bilan baham: |
