O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
 
1.7-расм. Шамол энергияси ялпи 
потенциалини аниқлаш модели 
Шамол

---

49 
Аѐнки, (2.26) да 
a
ва
b ўринлари ўзгартирилса, кўпайтма 
қиймати 
S 
ўзгармайди. Унда юзаси 
S
бўлган майдондаги шамол 
энергияси ялпи потенциали қуйидагига тенг бўлади 
.
40
1
20
1
3
t
v
S
T
S
E
S
E
W
n
i
i
SOL
R
SOL
Yalpi











(1.27) 
Шундай қилиб, биринчи кўринишда, ажабланарли натижага 
келинади. Шамол энергияси, ҳақиқатан ҳам, шамол тезлиги 
векторига перпендикуляр бўлган майдон кесим юзасига 
пропорционал бўлади, (1.27) ифода бўйича эса, шамол 
энергияси ер юзасига боғлиқ бўлаяпти. Аѐнки, ушбу ноаниқлик 
«ҳаво» оқимлари орасидаги қабул қилинган масофададир.
Ифододан кўринадики, ялпи потенциал, бевосита қатлам 
қалинлиги Н га боғлиқ эмас. Бу боғлиқлик, билвосита, 
петенциални ҳисоблаш учун қабул қилинган шамол тезлигидан 
келиб чиқади. Масалан, «Ўзбекистон шамол атласи»да 
потенциални аниқлаш учун 85 м баландликдаги шамол тезлиги 
қабул қилинган. 
Зона (ҳудуд)нинг шамол энергияси ялпи потенциали 
қуйидагича аниқланади: 
,
S
E
W
SOL
Yalpi

(1.28)
бунда 
S
, м
2 
– ер сатҳини зонасининг юзаси. 
 
2.3.2. Техник потенциал 
Ҳудуднинг ишлаб чиқарилиши мумкин бўлган шамол энер-
гиясининг техник потенциали – техник воситалар ва экологик 
меъѐрларга риоя қилишнинг ҳозирги замон ривожланиш 
даражасида, ушбу ҳудудда шамол энергиясининг ялпи 
потенциалидан фойдаланиб ишлаб чиқарилиши мумкин бўлган 
электр энергия йиғиндисидир. 
Ҳудуд техник потенциали ушбу ҳудудни ташкил этувчи 
зоналар техник потенциаллари йиғиндисидан иборат. 

---

50 
Шундай қилиб, техник потенциал шамол энергетикаси 
ускунаси, ротор айланиш ўқи баландлигидаги ўртача йиллик 
шамол тезлиги, ҳамда қурилмани ўрнатиш имконияти бўлган 
зона қисмининг юзасига боғлиқ экан. Техник потенциал 
қуйидаги ифода ѐрдамида аниқланиши мумкин:
,
/
'
S
S
C
W
W
T
R
G
RTA
O
Yalpi
T







(1.29) 
бунда 
RTA
O
C
'
– шамол тезлиги билан мураккаб боғланишда бўлган, 
максимал қиймати Жуковский-Бетцу бўйича 0,593 гача, 
минимал қиймати эса 0,05 гача ўзгарадиган, шамол 
энергиясини ишлатиш коэффициенти. Юқорида келтирилган 
мақсадлар учун бу коэффициент 0,2 қабул қилинади. Ушбу 
масала кейинги бобда мукаммал ўрганилади;
G

ва 
R

мос равишда, шамол электр қурилмасининг 
генератори ва редуктори фойдали иш коэффициентлари, улар 
қийматларини тахминан 0,9 қабул қилиш мумкин; 
T
S
– техник ва экологик чекланишларни эътиборга олиган 
ҳолда шамол электр қурилмалари ўрнатиш мумкин бўлган 
ҳудуд (зона) майдонининг юзаси. Дастлабки баҳолашлар 
кўрсатаяптики, бу юзанинг миқдори умумий ҳудуд (зона) 
юзасининг 10 - 30% ни ташкил этмоқда. Тахминий ечимларда 
12% қабул қилинади.
Ифода (1.29) га юқорида келтирилган барча қийматларни 
киритсак, ялпи ва техник потенциал орасидаги боғланиш 
02
,
0
/

Yalpi
T
W
W
(1.30) 
эканлигини аниқлаймиз.