O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.14-расм. Қуѐш ѐруғлиги (1) ва қоронғуда (2) олинган ВАТ
 
Ёруғликда олинган ВАТ нинг қисқа туташув токи I
кт
атро-
фидаги тўғри чизиқ қиялигини ўзгартирилиши қийин бўлган-
лиги учун, шунт қаршилиги R
ш
қоронғиликда олинган ВАТ 
нинг қиялигидан аниқланади (иккинчи квадрант штрих чизиқ), 
яъни 
R
ш
=
U
обр
/
I
обр 
. 
(3.21) 
Қоронғиликда олинган тавсиф ѐрдамида тескари тўйиниш 
токи I
о
ни аниқлаш мумкин. Қуѐш элементлари p-n ўтиши иш 
режимида тўғри йўналишда уланган бўлади, яъни оптик 
нурланиши таъсири натижасида мувозанатда бўлмаган заряд 
ташувчиларнинг p-n ўтишга иккала томондан ҳосил бўлиши, бу 

---

183 
р-n ўтишнинг тўғри йўналишда уланганлигини кўрсатади. 
Шунинг учун, тескари тўйиниш токи I
о
ва идеалланиш 
коэффициенти А нинг тўғри йўналишдаги қоронғиликда ѐки 
ѐруғликда ўлчанган ВАТ дан топиш мақсадга мувофиқдир. 
Қоронғиликда олинган ВАТ га таалуқли диод ифодасини 
бошқача кўринишда қуйидагича ѐзиш мумкин. 
L
n
(I
д
+ I
о
) = ln I
о
+ qU/AkT 
(3.22) 
бу ифода ҳисоблаш учун токнинг қиймати катта бўлган I
д
>>I
о
шароитда ишлатилиши ва тескари тўйиниш токи реком-
бинацион механизми асосида р-n ўтишдан ўтадиган ҳолат учун 
ишлатилиши мумкин. ҚЭ нинг тўғри йўналишда ўлчанган ВАТ 
(катта ток ва кучланишлар учун) асосида ln I
о
= f(U) 
функциясини чизиш мумкин. Бу ифода қиялигининг тангенси 
q/(AkT) га тенг бўлади. Унинг ордината ўқида кесган кесмаси 
ln I
о
нинг қийматини беради. 
ҚЭ реал ишлашига яқин шароитда I
о
ва А нинг қийматини 
аниқлашнинг яна бир усули мавжуд. Бунинг учун ѐруғлик 
оқими зичлигининг ҳеч бўлмаганда икки хил қийматида 
имитатор ѐрдамида ҚЭ нинг ВАТ си ўлчанади. Кетма-кетлик 
қаршилиги R
n 
учун кучланишлар пасаюви ва p-n ўтиш соҳасида 
рекомбинация бўлиши жараѐни учун юқоридаги ифодани 
келтирамиз, яъни 
I = I
о
[exp{q(U-IR
п
)/AkT} - 1] – I
ф
(3.23) 
Юксиз ишлаш режимида I = 0, U = U
юи
бўлгани учун, R
п
= 0 
ва у ҳолда I
ф
= I
кт
деб олиш мумкин. У ҳолда 
L
п
(I
кт
+ I
о
) = ln I
о
+ qU
xx
/(AkT) 
(3.24) 
Бу ифодани қўллаш учун эталонли ҚЭ ѐрдамида ҳар бир 
янги оптик нурланиш оқими зичлигига тўғри келадиган 
Iкт
= 
(E
g
) ифоданинг чизиқли қийматлари топилади ва ундан I
кт
ва 
U
xx
аниқланади. Тангенс бурчагидан q/AkT нинг қиймати 
топилади ва унинг ордината ўқидан кесадиган кесмасидан lnI
о
нинг қиймати аниқланади. 

---

184