O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

Imom Abu Bakr 
Kaffol 
Shoshiy (903-
976) 
ham alohida o‗rin egallaydi. Arab manbalarida 
unga 
alohida hurmat bajo 
keltirish uchun nomiga ―katta‖, ―ulug‗‖ ma‘nosini 
ifodalaydigan 
―kabir‖ so‗zini 
qo‗shib yozadilar. U o‗z zamonasining imomi 
(peshvosi) 
bo‗lib, fiqh, hadis, usul, 
tilshunoslik ilmlari bo‗yicha tengi yo‗q 
olim 
edi. Abu Bakr Shoshiy faqihlar ichida 
birinchi bo‗lib ―Jadal al 
hasan‖ 
(―Dialektika go‗zalligi‖) bahs-munozaraga oid asar 
yozgan. Shuningdek 
uning 
―Kitob fi usul fiqh‖ (―Fiqh usullari kitobi‖), ―Sharh ar 
risola‖ 
(―Risola 
sharhi‖) asarlari xam bor. Kaffol Shoshiyning ―Javome‘ kalim‖ 
(―Hikmatli 
iboralar to‗plami‖), ―Adab al qozi‖ (―Qozining odobi‖), 
―Daloil 
an 
nubuvvat‖ (―Payg‗ambarlik dalillari‖), ―Mahosin shari‘at‖ 
(―Shariat 
go‗zalliklari‖) 
kabi asarlari to‗g‗risida manbalarda qayd etilgan. Afsuski, bu asarlardan birortasi 
mamlakatimiz kitob xazinalarida mavjud emas.
Ko‗hna Toshkentning Eski shahar qismida joylashgan Imom Kaffol Shoshiy 
ziyoratgohi bevosita u zotning nomlari bilan bog‗liq bo‗lib, halq
orasida 
―Hastimom»‖ (hazrat Imom) deb atalib, Toshkentning diniy, ilmiy, ma‘naviy va 
ma‘rifiy markazi sifatida dong taratgan.
Badiiy adabiyotda 
Abu Abdulloh Ja‘far Rudakiy (960-1041-y.)
Shoirning vatani Rudak qishlog‗i Zarafshon tog‗ bag‗rida, Tojikistonning 
shimolida, qadimiy Panjikent vohasi hududida joylashgan. Daryoning beshta irmog‗i 
kesishgan joy Panjirud deb atalgan. Tojik xalqining mashhur shoiri Mirzo 
Tursunzoda o‗z vatanining buyuk shoiri haqida shunday degan edi: ―Men qancha 
Rudakiy ijodi bilan tanishmay, qancha uning she‘rlarini o‗qimay, har doim uni 
ilhomlantirgan, uni ijodga undagan muhitni ko‗rmoqchi bo‗lardim. 

---

107 
Mirzo Tursunzoda Rudakiy ijod etgan Pandjirudga borib uni ko‗rdi amin 
bo‗ldi. Bu tog‗larda bulbullar nolasi-yu, jilg‗alarining ularga jo‗r bo‗lgan ovozi 
tinmaydi. Ana shunday tabiat qo‗ynida shoir yaralgan, uning ijodi dunyoga kelgan‖.
1
Bizgacha etib kelgan manbalarda Rudaki 100 ming, ba‘zilarida 1300, 
ba‘zilarida 2000 yaqin she‘rlari bo‗lgan deyiladi.
Shoirni to‗liq ismi Abu Abdulloh Ja‘far ibn Muhammad bo‗lgan.
Yillar o‗tib qobiliyatli yosh shoirning dong‗i mamalakat hukmdorlariga etib 
bordi. U Somoniylar saroyiga Buxoroga taklif qilindi. 
Rudakiy shior sifatida tahallusini mashhur odamlar yoki shaharlar nomlaridan 
olmaydi xuddi boshqa shoirlar amal qilganidek balki u o‗zi o‗sib voyaga etgan, 
beg‗ubor bolaligi o‗tgan Rudak qishlog‗ini nomini o‗ziga tahallus qilib oldi. Bu bilan 
u o‗zi ulg‗aygan Vatanga ehtiromini bildirdi.Rudakiyning taqdiri juda ajoyib. 1000 
yillar oldin Somoniylar saroyida e‘tirom va hurmatda bo‗lgan shoir ko‗p o‗tmay 
quvg‗inlikka uchrab, yolg‗iz xo‗rlikda vafot etadi. Hatto uni qaerda vafot etganligini 
ham hech kim bilmaydi. 
Lekin vaqt o‗tdi asrlar o‗tdi tojik xalqi Rudakiyni unutmadi. Uni qaytadan 
kashf etdi. 1925 yil Tojikistonda Rudakiy ijodiga bagishlangan kunlar o‗tkazildi. 
1956 yili Rudakiyning 1100 yilligi munosabati bilan uning parokanda she‘rlari bir 
erga jamlanib 1840 misrani tashkil etgan she‘riy tuplami chop ettirildi. 1957 yili shoir 
she‘rlari zabardast mutarjim va forsiy adabiyot bilimdoni Munirxon Muinzoda 
tarjimasida o‗zbek tilida ham bosilib chiqadi. 
Keyinchalik fors-tojik so‗z san‘atining yirik tadqiqotchisi va tarjimoni 
Shoislom Shomuhamedov tarjimasida Rudakiy asarlari yana ikki marta nashr etildi .
Sadriddin Ayniy: «Ustod Rudakiy o‗z she‘rlaridan devon tuzgan dastlabki 
shoirdir», — deb ma‘lumot beradi . «Bo‗yi jo‗yi Mo‗liyon oyad hame» («Mo‗liyon 
arig‗ining bo‗yi kelmoqdadir)» misrasi bilan boshlanadigan g‗azali unga favqulodda 
shuhrat keltirdi. «Modari may» («Mayning onasi») qasidasi ham mashhur. Buyuk 
hind eposi «Kalila va Dimna»ni she‘riy tarjima qilgan. Ilmu adab ahli Rudakiy 
uslubini «sahli mumtane‘», ya‘ni «osonu mumkin emas», deb baholaganlar. 
«Rudakiy arablardagi she‘r o‗lchovi aruzni chuqur o‗rganib, o‗z xalqi orasida keng 
tarqalgan qo‗shiqlar kuyiga tatbiq qilish natijasida bir necha yangi vaznlar ixtiro 
qilib, 
aruzni 
boyitgan».