O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

r- . 
?
. 
. , 
, 
. . .
. . . . . .
/ - bo g nn kapsulasi; 2 -
Bulardan tashqari, kam harakath yassi bo g lmlar 
s u y a k ia r n in g b o ' g ' i m
(qov suyaklarining birlashishi, umurtqa tanalari- 
yuzalari; 
J - b o ' g ' i m
ning o'zaro birlashishi) ham uchraydi. 
b o 'sh lig 'i.
20-rasm . B o 'g 'im n in g
tuzilishi sxem asi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ikkita suyakning birlashishidan vujudga kelgan bo‘g ‘imlar oddiy 
bo‘g ‘imlar, uchta va undan ko‘p suyaklar ishtirokida hosil bo'lgan bo'g'im ­
lar murakkab bo'g'im lar deb ataladi. Ikkita bo'g'im (pastki jag' b o 'g 'i­
mi) hamkorligida bitta harakatchan bo'g'im vujudga kelsa, bunday bo'g'im ­
lar kombinatsiyalangan bo'g'im lar deyiladi.
T A N A SK E L E T I
Odamning tana skeleti umurtqa pog'onasi, o'n ikki juft qovurg'a va 
to'sh suyagidan iborat.
Umurtqa pog'onasi bir-birining ustida joylashgan alohida umurtqalar 
yig'indisidan tashkil topgan bo'lib, bular bo'yin umurtqalari 
(yettita), 
ko'krak umurtqalari (o'n ikkita), bel umurtqalari (beshta), dumg'aza umurt­
qalari (beshta — o'zaro birlashib, bitta dumg'aza suyagini hosil qiladi) 
va dum umurtqalariga (to'rtta yoki beshta — birlashib dum suyagini 
hosil qiladi) ajratiladi.
Umurtqa pog'onasining o'rtacha uzunligi erkaklarda 73—75 sm, ayol- 
larda 69—71 sm gacha. Shundan bo'yin qismi 13— 14 sm, ko'krak bo'limi 
27—30 sm, bel qismi 17— 18 sm va dumg'aza qismi 12— 15 sm.
Odamning umurtqa pog'onasi organizmning tayanchi bo'libgina qol- 
may, balki umurtqa kanalida joylashgan orqa miyani muhofaza qilib 
turadi va tana hamda kallaning harakatida faol qatnashadi.
Har qaysi umurtqada tayanch vazifasini bajaradigan tana va ravoq bo'ladi, 
umurtqa ravog'i tanaga ikkita oyoqchasi orqali birlashib, umurt-qa teshigini 
hosil qiladi, barcha umurtqa teshiklari birga qo'shilib, umurtqa kanalini 
tashkil etadi, orqa miya ana shu kanalda joylashib, tashqi muhit ta’siridan 
saqlanadi. Umurtqa ravog'ining o'rta qismida orqa tomonda bitta o'tkir 
qirrali o'siq, ikkala yon qismida bittadan ko'ndalang o'siq joylashgan. 
Umurtqa tanasi bilan bo'g'im o ’siqlarining o'rta qismida yuqorigi va pastki 
o'ymalar bo'ladi. Umurtqa pog'onasida yuqoridagi umurtqaning pastki o'yma- 
si umurtqaning yuqori o'ymasi bilan birlashib, har tarafda bittadan umur­
tqa oraliq teshigini hosil qiladi. Bu teshiklar orqali orqa miya nervlari va 
qon tomirlari o'tadi. Odam umurtqalari orasida bel va dumg'aza umurtqa- 
larining hajmi katta bo'lib, bosh, tana va qo'l og'irligi ana shular vositasida 
chanoq orqali oyoqqa tarqaladi. Dum umurtqalari, aksincha, odamda o'sishdan 
to'xtab yo'qolib borayotgan qoldiq umurtqa hisoblanadi. Ularning tanasi 
kichkina bo'lib, ravoqlari bo'lmaydi.