O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

M E ’DA O ST I B E Z IN IN G IN K R E T O R Q ISM I
Me’da osti bezining bir millionga yaqin yumaloq shaklli hujayralari 
bo'lib, ular ishlab chiqargan gormonlar qonga shimiladi. Shuning uchun 
bu xildagi bez to'plamini inkretor funksiyali me’da osti bezi orolchasi 
deb ataladi. Orolcha bezlari insulin, glukogen va lipokain gormonlarini 
ishlab chiqaradi. Insulin hujayralarda ishlanib, qon tarkibidagi glukoza 
kontsentratsiyasining kamayishi (gipoglikem iya)ni ta’minlab, nerv 
hujayralariga o'tishiga yordam beradi. Glukoza insulin ta’sirida qonda kama­
yadi, glukozani glukogenga aylantiradi. Shu bilan insulin glukoza uchun 
hujayralar membranasining o'tkazuvchanligini oshiradi va glukoza hujayra 
ichiga kirib utilizatsiya bo'ladi. Bulardan tashqari, insulin oqsillar parchala- 
nishining oldini oladi va ularni glukozaga aylantiradi, insulin aminokislota­
lardan oqsil sintezlanishini va ulaming hujayralarga yo'nalishini kuchaytiradi. 
U yog' almashinuvini boshqaradi, yog'ning sarflanishini tormozlaydi.
138-rasm. Buyrak usti bezi.
) - buyrak usti bezlari; 2 - o ' n g va chap buyrak.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Diabet kasalligida qonda qand miqdori ortadi. Bunda jigar va 
muskullarda glikogenez (glukozaning glukogenga aylanishi) susayadi, 
organizm hujayralarida glukozaning o'zlashtirilishi buziladi. Diabet 
kasalligida uglevod almashinuvining buzilishidan tashqari, oqsillar va 
yog'lar almashinuvi ham buziladi. Glikogen me’da osti bezi hujayralari­
da ishlanib, insulinga antogenezdir.
Jigarda glukogenning glukozaga parchalanishi kuzatiladi va qonda 
glukoza miqdori oshadi. Glukogen yog' parchalanishini kuchaytiradi.
Lipokain gormoni lipidlaming hosil bo'lishini va jigarda yog' kislotalari 
oksidlanishini kuchaytirib, ulami o'zlashtirishga yordam beradi. Glukogen 
gormoni hujayralarda ishlanib, jigardagi glukogenni glukozaga aylantirib, 
qonga chiqarib beradi. Natijada qonda glukoza miqdori (normada 4,45— 
6,65 mmol/1 yoki 80— 120 mg%) 0,1—0,5% gacha ko'payadi. Orolcha 
hujayrasining insulin ishlab chiqarish faoliyati susaysa, buyrak orqali 
siydik bilan ko'p miqdorda (5% gacha) glukoza tashqariga chiqadi. Bu 
hoi qand kasalligi (diabet) kelib chiqishiga sabab bo'ladi. Shu bilan birga 
bir kecha-kunduzda 5—6 / suv chiqib, organizm suvsizlanadi, odam 
chanqab, ko'p suyuqlik ichadi. Qonda qand miqdorining kamayishi jigar­
da glikogenning kamayishiga, oqsil va yog'laming parchalanib, qandga 
aylanishiga olib keladi, odam ozadi. Natijada organizm funksiyalari (na­
fas olish funksiyasi ham) o'zgarib, bemor hushdan ketib, ahvoli og'irla- 
shib, o'lib qolishi ham mumkin. Shuning uchun qand kasalligi bilan 
og'rigan odamlar shirinlikdan, oq non va xamirli ovqatlardan saqlanib, 
insulin olib turishlari kerak bo'ladi.