O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

120-rasm . Spirometr sxem asi.
A
- tashqi silindr; 
В -
 qarash darchasi;
D
 - ich k i silin dr; 
E -
ich k i silin d rn i
muvozanatlashtirish uchun havoli ballon;
F
 - suv.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ostidan yuzaga tez ko'tarilsa, bosim o'zgarib, erigan gazlar ajralib, qonda 
va to'qimalarda gaz pufakchalariga aylanadi. Kislorod pufakchalari o'z 
navbatida asta-sekin to'qimalarga shimiladi. Erigan azot pufakchalari esa, 
aksincha, shimilmasdan kapillarlarga tiqilib, qon aylanishini buzadi. Bunday 
holat 
kesson kasalligi
deb ataladi. Bu vaqtda odamni yuqori bosimli 
kameraga joylab, bosimni asta-sekin pasaytira borilgandagina erigan gazlar 
nafas bilan tashqariga chiqib, odam normal holatiga qaytadi.
Odam yuqoriga (balandlikka) ko'tarilgan sari kislorodning parsial bosimi 
kamayadi. Jumladan, 3 km balandlikda kislorod miqdori 1/3 ga kamayib, 
bosim 510 mm bo'ladi, 9 km balandlikda esa kislorod 2/3 ga kamayib, 
bosim (simob ustuni hisobida) 200 mm ga tushib ketadi. Bunday sharoitda 
odam organizmida kislorod sezilarli kamayadi. Bunga gipoksiya deyiladi. 
Natijada odam bo'shashib, qimirlashga holi bo'lmaydi. Nafas qisish va 
ko'karish alomatlari boshlanib, odam hushdan ketadi. Shuning uchun 
samolotlarda maxsus asboblar yordamida odamlami yetarlicha kislorod 
bilan ta’minlab turiladi.
Turli sabablarga ko'ra (zaharlanish, suvga cho'kish, og'ir o'pka ka- 
salliklari) odamda bo'g'ilish (asfiksiya) sodir bo'ladi. Bunda to'qimalar 
qondagi kisloroddan foydalana olmaydi. O'pkada esa suv yoki ekssudat 
yig'ilib, kislorod bilan gemoglobinning birlashish xususiyati buziladi. 
Odam zaharlanganda nafas olish markazi va fermentlar ishdan chiqib 
(falajlanib), qondagi kisloroddan hujayralar foydalana olmaydi.
Nafas olish ba’zida (elektr toki ta’sirida, narkoz va h. k.da) to'xtab 
qoladi. Bu vaqtda yurak urib turgan bo'lsa, darhol qo'l yoki asboblar 
yordamida sun’iy nafas oldirishga kirishish kerak. Qo'l bilan sun’iy nafas 
oldirganda bemor chalqancha yotqizilib, uning qo'llarini oldin bosh tomon, 
so'ngra tanasi tomon siqib harakatlantirib, o'pkaga har minutda 16— 18 
marta havo kiritishni ta’minlash lozim. Asboblar yordamida sun’iy nafas 
oldirganda esa asbob trubkasini traxeyaga kiritilib, bir me’yorda (1 minutda 
16— 18 martadan) havo berib turiladi.
Ba’zan odamda himoya refleksi — yo'tal va aksirish bo'ladi. Bunda 
hiqildoq va traxeyaning shilliq pardasiga yot zarrachalar, shilimshiq 
to'planib yopishib qolib, nerv oxirlarining qitiqlanishi natijasida nafas 
olish markazi ta’sirlanadi. Natijada qisqa va chuqur nafas chiqarish (yo'tal) 
ro'y beradi. Yo'tal zarbi esa yot jismlami chiqarib tashlaydi. Aksirish 
burun bo'shlig'i shilliq qavati chang zarrachalari bilan qoplanganda nerv 
oxirlarining ta’sirlanishi (reflektor yo'l bilan) orqali vujudga keladi. Aksirish 
odam badani notekis sovugan paytda ham paydo bo'ladi.