O`zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy vа o`rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Klod Lorren
(1600-1682). Klassitsizmning yirik vakili, klassik manzarani taniqli namoyandasi 
Klod Jelle (Lorryon uning adabiy taxallusi) yoshligida Italiyaga kelib qolldi. Keyingi hayoti Rim bilan 
bog‘liq bо‘ldi. Lorren asosan klassik manzarada ijod qilgan. Uning manzaralari lirik xis tuyg‘u bilan 
sug‘orilgan bо‘lib, ular kо‘p hollarda mungli kayfiyat tasvirlanadi. Rassom asarlarda tabiat tinch 
holatda kо‘rsatiladi. Uning asarlarida yarim vayrona bо‘lgan antik yoki afsonaviy me’morlik qoldiqlari 
kо‘rkam 
daraxtlar 
fonida 
g‘oyat 
jozibali 
kо‘rinadi.
Lorren klassik manzara san’atining vakilidir. Uning kompozitsiyalari aniq tartibda ishlangan. 
Lekin bu uning realistik harakteriga putur yetkazmaydi. Rassom havoga tо‘la bepoyon kenglikni 
ustalik bilan kо‘rsatadi. Undagi nur va soya tovlanishlarini mahorat bilan gavdalantiradi. Rassomning 
"Tong", "Tush payti", "Kechki payt" asarlari о‘ziga xos rang tizimida yechilgan. Lorren qalamsurat 
san’atida ham samarali ijod qildi. Uning naturadan ishlagan suratlari hamda ofortlari о‘zining 
hayotiyligi bilan ajralib turadi va rassomning kuzatuvchanligidan dalolat beradi. Rassom klassik 
manzara janrining mukammal kо‘rinishini yaratdi. Uning ijodi keyinchalik fransuz va Yevropa
san’atiga 
sezilarli 
ta’sir о‘tkazdi. 
Filipp de Shampen (1602-1674) portret san’atida samarali mehnat qilgan san’atkorlardan. Asli 
finlandiyalik bо‘lgan bu rassom yoshligida Parijga kelgan. Rassomning keyingi hayoti shu yerda 
о‘tgan. U о‘z ijodida flamand rangtasviri yutuqlarini, Pussen hamda balone akademizmi an’analarini 
uyg‘unlashtirishga intilgan. Shampen tematik kompozitsiyalari diniy mavzuda bо‘lib, ularda rassom 
har bir asarining tashqi ta’sirchanligiga e’tibor beradi. Uning portretlari ham chuqur mazmunli, 
haqqoniy ishlagan. Kardenal Reshele portreta mashhur. Rassomning kо‘pgina yarim belgacha 
chizilgan portetlari о‘zining chuqur psixologizmi, jiddiyligi va ma’nododligi bilan e’tiborni tortadi. 
Lyudovik XIV (1661-1715) podsholik qilgan davrda ham absolyutizm о‘zining eng mukammal 
kо‘rinishiga erishdi, ham inqirozga yuz tuta boshladi. Dastlabki yillarda absolyutizm ma’lum ma’noda 
mamlakatning milliy iqtisodiy jonlanishi, manufaktura sanoatini rivojlanishi uchun xizmat qilgan 
bо‘lsa, keyinchalik u mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga asta-sekin tо‘sqinlik qila boshladi. 
Lyudovik XIV olib borgan urushlar hamda saroy kiborlarining haddan tashqari serxashamlikka 
intilishi, tantanali bayramlari, turli marosimlari xalqning ahvolini og‘irlashtirdi, g‘alayonlarni keltirib 
chiqardi. Biroq Lyudovik XIV davri san’at va madaniyatga kuchli ta’sir ham kо‘rsatdi. Agar XVII asr 
birinchi yarmida san’atda turli oqim va yо‘nalishlar bо‘lishiga imkoniyat bо‘lsa, keyinchalik esa faqat 
absolyutizmni ulug‘lash va unga sajda qilish san’atning bosh yо‘nalishi bо‘lib qoldi. Chunki, 
kslassitsizm bu davr mafkurasi uchun mos tushdi va shu davrning asosiy uslubi bо‘lib qoldi. Lekin bu 
yо‘nalishdagi asarlarda klassitsizmga xos ulug‘vorlik, tantanavorlikdan kо‘ra xis-hayajonga tо‘la 
barokko ta’siri kuchli bо‘ldi. Klassitsizm davrning asosiy yо‘nalishiga aylanishida 1648 yilda tashkil 
etilgan Badiiy Akademiyaning roli ayniqsa sezilarli bо‘ldi. Akademiya bu davrda absolyutizm 
targ‘ibotchisi sifatida mamlakat badiiy hayotiga xukmronlik qildi. U san’at ustidan nazorat olib 
boradigan 
va 
uni 
rivojlanishini 
boshqaradigan 
muassasaga 
aylandi.
“Yuksak” va “tuban” janrning yuzaga kelishida akademiya asosiy rol о‘ynadi. Tarixiy janrda 
yaratilgan asarlar yuksak janrdagi asarlar sifatida maqtaldi. Aksincha, oddiy hayotiy voqealarni 
ifodalovchi san’at asarlari "tuban" janrdagi asarlar qatoriga kiritildi. Mifologiya, allegorik syujetlar 
asosida ishlangan, diniy va tarixiy mavzudagi asarlar о‘z-о‘zidan yuksak janrga mansub deyildi. Bu 

---

57 
asarlarni antik san’at an’analariga, Rafael, Balone akademizmi, Pussen an’analariga taqlidan ishlash 
asos qilib olindi. Akademiya tomonidan ishlab chiqilgan va san’atni "tartibga" solish sohasidagi bu 
qonun-qoidalar davr san’atida yagona yо‘nalish bо‘lishiga va san’atda rang-baranglikning yо‘qolishiga 
sabab bо‘ldi. Bu davrga kelib, me’morlik yetakchi san’at turiga aylandi. Absolyutizm hashamatli va 
katta me’morlik majmualari orqali sharaflandi, san’atning boshqa turlari ham shu yо‘nalish bilan 
bog‘lyq holda rivojlandi. Aristokratiyaning nafis amaliy buyumlarga bо‘lgan talabini qondirishga qirol 
Gobelen manufakturasi muhim rol о‘ynadi. Bu yerda qirol saroyini bezash uchun zarur uy-anjom 
buyumlari, mebel, shpaler va boshqa buyumlar ishlab chiqarildi. Bu buyumlar qirol saroyi 
zodagonlarini buyurtmasi va talabi asosida bajarildi. Me’mor, haykaltarosh, rassom va amaliy san’at 
ustalarining hamkorlikda ishlashlari bu yillarda san’at turlari о‘zaro uyg‘unlikni ta’minlab, ajoyib 
me’morlik majmualari namunalari yaratilishiga sabab bо‘ldi. Hiyobon-bog‘ (park) san’ati ravnaq 
topishi keyinchalik Yevropa san’atining, rivojlanishiga katta ta’sir о‘tkazdi. XVII asr fransuz 
me’morchiligining nafis yodgorligi Versal’ saroyi majmuasi (1603-1689) Lyudovik XVII ning 
qarorgohi edi. Lui Levo (1604-1670) hiyobon-bog‘ san’ati ustasi Andre Lenotr (1613-1700) 
tomonidan boshlangan va me’mor Jyul Ardruen Mansar (1b46-1708) tomonidan tugallangan bu 
majmua absolyutizm g‘oyalari qirol hokimiyatining abadiyligini aks ettiradi. Bu g‘oya majmua 
kompozitsiyasining yechimida namoyon bо‘ladi. Ansambl markazida qirol qarorgohi saroyi 
joylashgan bо‘lib, u tevarak atrofidagi maydonni о‘ziga bо‘ysundiradi va yaxlitlashtiradi. Uning 
atrofidagi tabiat aniq, simmetrik reja asosida tashkil etilgan. Saroyning old tomoni serjilo va sodda, 
binolari esa tantanavor va sipo qilib ishlangan. Saroyning markaziy binosida qabulxona va bal 
о‘tkazishga mо‘ljallab qurilgan xonalar dekorativ bezakka boy. Saroyning markaziy xonasi qirolning 
yotoqxonasi bо‘lib, unga boradigan zallar bezatilishiga alohida e’tibor berilgan. Sayilgohning rejasi 
ham qat’iy yagona о‘q atrofida qurilgan, uning asosiy hiyoboni atrofida favvora va haykallar 
simmetrik asosida joylashtirilgan. Markazdagi katta xovuz esa unga tugallik bergan. Bronza va 
marmardan ishlangan haykaltaroshlik asarlari saylgohga kо‘tarinki ruh kiritgan. Bu haykallar dekorativ
maqsadda 
ishlangan. 
XVII asrning ikkinchi yarmida fransuz haykaltaroshligi kо‘proq dekorativ va park san’ati bilan 
bog‘liq holda rivojlandi. Fransuz plastikasining ana shu rivojyaanishi fonida yirik fransuz 
haykaltaroshi, rassom va me’mori