O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

fikrlash 
stereotiplarini
– ma’lum ijtimoiy guruhda qabul qilingan xillarga ajratilgan mulohazalarni tanqidsiz 
o‘zlashtirish natijasi bo‘lib hisoblanadi. Jamiyat hayotidagi turli faktlarga (hodisalar, odamlar va 
boshqalar) nisbatan ogohlantirish xususiyatiga ega bo‘lgan mayllar 
ijobiy
va 
salbiy 
bo‘lishi mumkin. 
Mayllar u yoki bu darajada anglanmagan bo‘lishi mumkin. Psixologik tadqiqotlar tomonidan mayl 
tuzilishida uch tarkibiy qism ajratiladi: 
kognitiv 
tarkibiy qism inson bilishga va idrok qilishga tayyor 
tasvir namunasidir; 
emotsional-baholash
 
tarkibiy qism mayl ob’ektiga nisbatan xayrixohlik va xush 
ko‘rmaslik majmuasidir; 
hulq
-
atvor
tarkibiy qism – mayl ob’ektiga nisbatan ma’lum tarzda harakat 
qilish, iroda kuchini amalga oshirishdir. 
Psixologiya tarixida shaxsning psixologik mohiyati haqidagi tasavvurlarga ko‘p marta o‘zgartirishlar 
kiritilgan. Avvalambor, shaxsni, aynan, psixologik tushuncha sifatida anglashning zaruriyati bilan bog‘liq 
nazariy qiyinchiliklarni bartaraf etishning eng ishonchli vositasi shaxsni psixologik voqelik kabi tashkil 
etuvchi tarkibiy qismlarni sanab o‘tish hisoblanadi. Bu holatda shaxs inson psixikasining sifatlari, 
xossalari, qirralari, o‘ziga xos xususiyatlarining to‘plami sifatida maydonga keladi. Muammoga bunday 
yondoshish A.V. Petrovskiy tomonidan «kolleksiya to‘plash» deb nomlangan, bunda shaxs o‘zida 
temperament, xarakter, qiziqishlar, layoqatlar va h.k.larning qirralarini mujassamlashtirgan qandaydir 
kattalik, hajmga aylanadi. 
XX asr 60-yillarining o‘rtalarida shaxs umumiy tuzilishini o‘rganish bilan bog‘liq tadqiqotlar 
o‘tkazishga qaratilgan harakatlar boshlab yuborildi. Bu yo‘nalishda shaxsni bioijtimoiy, tartibli tuzilish 
sifatida ta’riflagan K.K. Aflotunovning yondoshuvi e’tiborga loyiq. U shaxs tuzilishini quyidagilarga 
ajratadi: 
1. Yo‘nalganlik (fikrlar, dunyoqarash, mayllar, istaklar, qiziqishlar, moyilliklar, ideallar kabi 
shakllarni o‘z ichiga oladi). Bu tuzilish osti tarbiya yo‘li bilan shakllanadi. 
2. Tajriba (ta’lim olishda shaxsiy tajriba vositasida orttirib bo‘lingan, lekin shaxsning biologik va 
hatto, irsiy belgilangan xossalarining sezilarli ta’siri ostidagi bilimlar, malakalar, ko‘nikmalar va 
odatlarni birlashtiradi). 
3. Aks ettirish turli shakllarining individual xususiyatlari (his etish, idrok, xotira, tafakkur, 
hissiyotlar, tuyg‘ular, iroda). 
4. Biopsixik xossalar o‘zida temperament xususiyatlari, shaxsning jins va yosh xususiyatlari, 
patologik, organik o‘zgarishlarni birlashtiradi (7.1 jadval). 
Bu to‘rt tarkibiy qismga yana ikki tarkibiy qism jamlanadi: mustaqil tarkibiy qism bo‘lib 
hisoblanmaydigan shaxsning umumiy sifatlaridan iborat, asosiy tarkibiy qismlarning har birining 
xususiyatlaridan tashkil topgan xarakter va layoqatlar.[1] 
Bunday yondoshuvning asosiy kamchiligi shundan iborat ediki, shaxs umumiy tuzilishi uning 
biologik va ijtimoiy belgi, xususiyatlarining yig‘indisi sifatida izohlanar edi. Natijada shaxs 

---

104