O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

Neyron-asab tizimining asosiy birligi 
Inson tanasi va hokazo suyak hujayralari, mushak hujayralari, tana hujayralari, deb hujayralari 
turli turdagi iborat Har bir turi alohida vazifasi bor bir birlik shakllantirish, kichik hujayralari millionlab 
topgan. bir tana qismi elektr xabarlar burchi nerv hujayralari uchun tayinlandi. Bizning asab tizimi nerv 
hujayralari iborat. uning barcha filiallari bilan bir asab hujayrasi neyronlarning deyiladi. Bu neyronlarning 

---

26 
asab tizimining yakuniy tuzilishi va funktsional birligi hisoblanadi. bir shaxsning asab tizimida neyronlar 
soni 200 milliard 100 baholanmoqda. Ular, asosan, tarkibida bir xil bo'ladi, lekin maxsus vazifalar uchun 
mo'ljallangan turli uzunliklar, shakl va darajada ko'rinadi. Har bir neyrondagi ichida DNK dan genetik 
ko'rsatmalar oshiruvchi har biri RNK molekulalari, millionlab bor.
1
[4] 
Miya oq va kul rang moddadan iborat. Kul rang modda asab hujayralarining to‘plamlaridan hosil 
bo‘ladi, oq moddani esa asab tolalari tashkil etadi. YAqin vaqtgacha kul rang modda asosan yurish va 
yugurishga bo‘lgan ko‘nikma hosil qilish bilan bog‘lanar edi. Hozirgi kunlarda olimlar yana bir 
qonuniyatni aniqladilar – yangi raqs harakatlarini o‘rganib, ijro etishga layoqatli insonlarning miyasi 
faolroq bo‘lar ekan. 
Miya yarim sharlarining vazifalarini ko‘rgazmali tarzda quyidagicha tasvirlash mumkin ( 3.1 jadval). 
3.1 Jadval 
Vazifalari 
CHap yarim sharlar 
O‘ng yarim sharlar
1. Xronologik tartib 
1. Joriy vaqt 
2. Ismlar, so‘zlar, timsollarni eslab qolish 
2. Tasvirlarni, aniq voqealarni eslab qolish, 
odamlarni yuzlaridan tanish 
3. Xarita, chizmalarni o‘qish 
3. Aniq fazoni qabul qilish 
4. Nutqning faolligi, ma’noga nisbatan sezgirlik 
4. Hissiy holatni qabul qilish 
5. Olamni quvnoq, engil holda ko‘rish
5. Olamni qora ranglarda ko‘rish 
6. To‘laligicha qabul qilish 
6. YAxlit, obrazli qabul qilish 
Amerikalik olimlar (R. Xayer va boshqalar) erkaklar va ayollar turlicha fikr yuritishlarini 
aniqladilar. Miya anatomiyasini tadqiq etish orqali erkaklar ko‘proq kul rang moddani, ayollar esa oq 
moddani faollashtirishlari ma’lum bo‘ldi. Boshqacha aytganda, tafakkur jarayonida kuchli jins ayollarga 
nisbatan kul rang moddadan 6,5 marta ko‘proq, go‘zal jins vakillari esa oq moddadan 10 marta ko‘proq 
foydalanar ekan.[2] 
Jinsiy tanlov nazariyasining mohiyati: 
Jinsiy tanlov-avlod qoldirish uchun ma’lum jins o’rtasidagi boshqa jins uchun bo’ladigan kurash 
jarayoni. Bu mexanizm evolutsiyaning yezlashish jarayoniga turtki bo’lgan sabablaridan biri 
Jinsiy tanlov odatda tabiiy saraloshda yuz beradi. Zamonaviy etologlarning fikricha, sevgi tuyg’usi va 
o’z-o’zini qurbon qilish jinsiy tanlov natijasida kelib chiqqan. 
Evolutsion estetika. Agar evolutsion etika ilmiy-yo’nalish maqomiga ega bo’lib ulgurgan bo’lsa, 
evolutsion estetika hali keng darajada tarqalmagan. 
Ong haqida tushuncha. Ong psixik jarayonning eng yuqori darajasi hisoblanadi. Uning asosiy 
xususiyatlari bu harakat va shiddatdir. U refleksik va turki bo’luvchi xususiyatga ega. “Men-mohiyat”. 
Inson onggi va miya rivojlanishi o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik. [2]
Odamning har bir psixik jarayoni holati va xususiyati butun markaziy nerv tizimining faoliyati 
bilan bog‘liqdir. Nerv hujayrasi, nerv tizimining asosiy tuzilmasi neyron deyiladi. Akson – tolasining 
uchi tarmoqlangan bo’lib, u signallarni boshqa neyron yoki mushaklarga uzatadi. Dendrit- neyronning 
tarmoqlangan kalta o’simtalari bo’lib, signallarni qabul qiladi va hujayralarga impuls uzatadi.
2
[3] 
Sinaps- aksonning signal uzatuvchi tugash qismi va ushbu signalni qabul qiluvchi dentritning 
tutashgan qismi. Sinaptik oraliq- akson va signal qabul qiluvchi neyron o’rtasidagi kichik oraliq. Har bir 
neyronda muntazam ravishda almashinuv jarayonlari ro‘y berib, oqsillar sintezlanadi, asab impulslari 
to‘plangan holda o‘tkazilib turiladi.
3
[3] 
Neyron tanasining o‘rtacha diametri 0,01 mmni, bosh miyadagi neyronlarning umumiy soni esa 100 
mlrd.ni tashkil etadi 
Rivojlanib kelayotgan miyaga tabiat yuqori darajadagi mustahkamlik zahirasini joylaydi, va 
natijada, ko‘p miqdorda ortiqcha neyronlar hosil bo‘ladi. Ularning taxminan 70% bolaning tug‘ilish 
1
S.K.Mangal: “General Psychology” 2013y 44p 
2
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan
. 70p 
3
Psychology David G. Myers Hope College Holland, Michigan
. 74p 

---

27