O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

tasviriy 
qobiliyatlar tarkibida 
etakchi xossalarning o‘rni ko‘rish analizatorining yuqori tabiiy ta’sirchanligi – chiziqlar, nisbatlar, 
shakllar, yorug‘ va soya tomonlar, ranglar uyg‘unligi, maromi hissi, shuningdek, rassom qo‘lining 
sensomotor sifatlari, yuqori darajada rivojlangan obrazli xotira va boshqalarga berilgan. YOrdamchi 
sifatlarga esa badiiy xayol xossalari, emotsional mayl, tasvirga emotsional munosabat va h.k.larni kiritish 
mumkin. Tasviriy faoliyatga bo‘lgan qobiliyatlarni V.P. Kirienko o‘rgangan. 
Musiqa qobiliyatlari B.M. Teplov tomonidan tadqiq etilgan. 
Musiqiy 
qobiliyatlar tarkibida u 
quyidagi asosiy tarkibiy qismlarni ajratadi: musiqiy eshitish qobiliyati, marom hissi va musiqiy xotira 
shular jumlasidandir. SHuningdek, Teplov aynan misiqiy faoliyat bilan shug‘ullanishda talab etiladigan, 
musiqiylik deb atalgan, individual-psixologik xususiyatlarning majmuini ajratib ko‘rsatdi. Uning belgisi 

---

156 
o‘rnida B.M. Teplov ayrim mazmunning ifodasi sifatidagi musiqiy kechinmani hisoblaydi. Bundan 
tashqari, musiqaga nisbatan emotsional hozirjavoblik, Teplov bo‘yicha,- bu musiqiylikning asosi.[2] 
Matematik 
qobiliyatlar ustida V.A. Krutetskiy ish olib borgan. Matematik qobiliyatar tarkibida 
matematik xotira, miqdoriy va fazoviy munosabatlar sohasidagi mantiqiy tafakkur qobiliyati, matematik 
materialning tezda kengaytirilgan holda umumlashtirish, bir operatsiyadan ikkinchisiga oson va erkin 
o‘tish, mulohaza va echimlarning aniqligi, oddiyligi, tejamkorligi va omilkorligiga intilish katta 
ahamiyatga ega. Matematik qobiliyatlar o‘zagini V.A. Krutetskiy tafakkurning matematik yo‘nalganligi 
tashkil etadi deb hisoblaydi. YOrdamchi xossalar sifatida sensor va aqliy sohalardagi individual-
psixologik xususiyatlari matematik faoliyat talablariga javob beradigan, mos bo‘lgan sohadagi ma’lum 
bilim, malaka va ko‘nikmalarning aniq zahirasini ko‘rsatadi. 
Pedagogik 
qobiliyatlarni N.V. Kuzmina, F.N. Gonobolinlar tadqiq qilganlar. Pedagogik 
qobiliyatlar tuzilishida pedagog odobi, kuzatuvchanlik, bolalarga muhabbat, bilimlarni berishga ehtiyoj, 
perseptiv, kommunikativ, tashkilotchilik va boshqa qobiliyatlar majmuasi etakchi sifatlar o‘rnini 
egallaydi. YOrdamchi sifatlarga artistlik mahorati, notiqlik, hazilkashlik va boshqalar kiradi. 
Tashkilotchilik
qobiliyatlari muammosini uzoq vaqt L.I. Umanskiy tadqiq qilgan. Muallif 
tashkilotchilik qobiliyatlari tarkibini aniqladi. Qobiliyatli tashkilotchi shaxsi uchun L.I. Umanskiy 
fikricha quyidagi sifatlar zarurdir, bular: shaxsning yo‘nalganligi, uning shayligi, umumiy sifatlari 
(muloqotchanlik, rivojlanganlikning umumiy darajasi, amaliy ong, kuzatuvchanlik, faollik, 
tashabbuskorlik, qat’iyatlilik, tashkilotchilik, mustaqillik, o‘zini tuta bilish), maxsus xossalar 
(tashkilotchilik hissi, psixologik odob, emotsional-irodali ta’sirchanlik, jamoatchilik faolligi, talabchanlik, 
tanqidiylik, tashkilotchilik faoliyatiga moyillik, shaxsning individual xususiyatlari shular jumlasidandir. 
O‘quvchilarning