O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

tanishning belgilanmaganligi
xususiyatiga ega bo‘ladi. Boshqa 
vaziyatlarda tanish to‘liq belgilanmaganligi bilan farqlanadi: biz odamni ma’lum shaxs sifatida darhol 
taniymiz. Shuning uchun ushbu vaziyatlar 
to‘liq tanish
xususiyatiga ega bo‘ladi.[2] 
To‘g‘ri tanishning turli xillari bilan bir qatorda 
tanishdagi xatoliklar
ham mavjud bo‘ladi. 
Masalan, birinchi marta idrok qilinayotganlar, ba’zida tanishdek, avval xuddi shu ko‘rinishda sodir 
bo‘lgandek tuyuladi. 
Tanish va eslashning har doim ham bir xilda samarali tarzda amalga oshirilmaydigan 
jarayonlarining juda qiziqarli o‘ziga xos xususiyatini ta’kidlab o‘tish lozim.Ba’zida biz qaysidir ob’ektni 
taniy olishimiz, lekin usiz eslay olmasligimiz mumkin. Bunga teskari vaziyatlar ham bo‘ladi: bizda paydo 
bo‘lgan tasavvurlarning nima bilan bog‘liqligini tushuntirib bera olmaymiz. masalan, bizni doimo 
qandaydir kuy ohangi «kuzatib yuradi», lekin uning qaerdan paydo bo‘lganini aytib berolmaymiz. 

---

74 
Unutish
– avval idrok qilingan ma’lumotni tiklash imkoniyatining mavjud emasligida 
ifodalanadigan xotira jarayoni. Unutishning fiziologik asosini vaqtinchalik nerv aloqalarini 
dolzarblashishiga halaqit beruvchi po‘stloqdagi tormozlanishning ba’zi turlari tashkil etadi. Ko‘pincha bu 
mustahkamlanishlarsiz rivojlanadigan so‘nuvchi tormozlanishdan iborat bo‘ladi. Unutish ikki asosiy 
shakl: a) eslash yoki bilish imkoniyatining mavjud emasligida; b) noto‘g‘ri eslash yoki tanishda namoyon 
bo‘ladi. To‘liq eslash va to‘liq yoddan chiqarish o‘rtasida eslash va tanishning turli darajalari mavjud 
bo‘ladi. Ba’zi tadqiqotchilar ularni «xotira darajalari» deb ataydilar. bunday darajalarga quyidagilar 
kiradi: a) eslash xotirasi; b) tanuvchi xotira; v) engillashtiruvchi xotira. Masalan, o‘quvchi she’rni yod 
oldi. Agar biroz vaqtdan so‘ng uni bexato aytib bera olsa, – bu xotiraning eng yuqori, birinchi darajasi, 
agar o‘quvchi yod olganini aytib bera olmasa, lekin she’rni kitob bo‘yicha yoki eshitganida oson taniy 
olsa, – bu xotiraning ikkinchi darajasi; agar o‘quvchi mustaqil holda she’rni eslay olmasa, uni taniy 
olmasa, lekin takroriy yod olishda bunga birinchi marta yod olganidan kamroq vaqt ichida erisha olsa,- bu 
uchinchi daraja. SHunday qilib, ifodalanish darajasi o‘zgarib turishi mumkin. Unutish materialni 
chizmalashtirishda alohida, ba’zan ahamiyatga ega bo‘lgan qismlarini olib tashlashda, yangi tasavvurlarni 
odatdagi, avvalgi tasavvurlarga keltirishda ifodalanadi. 
Unutish ifodalarning bir qancha turli xil ko‘rinishlarini o‘rganib, insonning ayni damda eslay 
olmasdan, bir muncha vaqt o‘tgandan so‘ng esga tushirishi yoki tanishi kabi vaziyatlar haqida ham aytib 
o‘tish lozim. Vaqt o‘tgandan so‘ng xotiradan ko‘tarilgan materialni eslash
reminissensiya
(xira esga 
keltirish) deb ataladi. Reminissensiyaning mohiyati, biz to‘liq eslay olmagan material idrok qilinganidan 
bir-ikki kun o‘tgandan so‘ng materialni birinchi marta eslashda kuzatilmagan dalillar va tushunchalar 
bilan to‘ldirilishidan iborat. Bu hodisa ko‘pincha katta hajmli materialni so‘zlab berish orqali eslashda 
kuzatiladi, bunga nerv hujayralarining charchashi sabab bo‘ladi. Reminissensiya ko‘pincha maktabgacha 
yoshdagi va kichik maktab yoshidagi bolalarda, va ayrim holatlarda kattalarda ham kuzatiladi.[2] 
Unutishning boshqa shakllari