O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

 
 
VII -ma’ruza. QOLIPLAR XILI, ULARNING MATERIALIGA 
QO‘YILADIGAN TALABLAR, TARKIBI, TAYYORLASH USULLARI 
Reja: 
1. Qolip va ularning xillari 
2. Qolip va sterjen materiallariga qo‘yiluvchi talablar 
3. Qolip va sterjen materiallarini tayyorlash 
4. Qolip materiallarining turi 

---

63 
 
5. Qoliplar tayyorlashda foydalaniladigan texnologik moslama va as-ma’ruzalar 
 
1-§. Qolip va ularning xillari 
Quymalar  olish  uchun  suyultirilgan  metall,  quymani  tashqi  shakliga  va 
o‘lchamlariga  yaqin  qilib  tayyorlangan  qolipga  quyish  kanallar  tizimi  orqali 
kiritiladi. 
Olinuvchi  quymaning  materiali,  shakli,  o‘lcham-lari,  seriyasi  va  boshqa 
ko‘rsatkichlariga  qarab  qoliplar  turli  materiallardan  tayyorlanadi.  Masalan, 
cho‘yan  va  po‘lat  quymalar  uchun  qolip  materialining  80%  ga  yaqini  qum  va 
gillardan iborat bo‘ladi. 
Qoliplar  ish  muddatiga  ko‘ra  bir  marta,  bir  necha  marta  (muvaqqat)  va 
ko‘plab quymalar olishga yaroqli xillarga 
ajratiladi. 
Bir marta quyma olishga yaroqli qoliplar asosi kvars qumi, gil va tegishli 
xossalarga  erishish  uchun  qo‘shiladigan  materiallar  (masalan,  grafit,  kvars 
kukuni,  yog‘och  qipig‘i, mazut  va  boshqalar)  suv  bilan  qorishtirib  tayyorlansa, 
muvaqqat qoliplar yuqori temperaturaga chidamli materiallar (shamot, magnezit, 
asbest  va  boshqalar)  kukunlarini  gil  bilan  qorishtirib  tayyorlanadi.  Doimiy 
qoliplar esa cho‘yan, po‘lat, ba’zan esa mis hamda alyuminiy qotish-malaridan 
tayyorlanadi. 
Bir marta quyma olishga yaroqli qoliplarni esa nam va quritilgan xillarga 
ham ajratiladi. 
Nam qoliplar. Bu qoliplar qum va gillardan tayyorlanib, ularning tarkibida 
10-12%  gacha gil bo‘ladi. Nam  qoliplar yuqori plastiklikka  ega  bo‘lib, ulardan 
quymalar  oson  ajraladi.  Bunday  materialdan  qolip  tayyorlash  birmuncha  oson 
bo‘lib,  narxi  ham  arzondir.  Nam  qoliplarning  asosiy  kamchiligi 
mustahkamligining  pastligidir.  Shu  sababli  nam  qoliplardan  mayda  va  o‘rtacha 
quymalar olishdagina foydalaniladi. 
Quruq  qoliplar.  Bu  qoliplar  ham  qum  va  gillardan  tayyorlanib,  ularning 
tarkibida 15% gacha gil bo‘ladi. Ularni kamerali pechda 300-350oC da bir necha 
soat  qizdiriladi. Natijada  qolipning  mustahkamligi  ortadi.  Bu  qoliplardan  yirik, 
qalin devorli quymalar olishda foydalaniladi. 

---

64