O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

2.
 
Qoliplar. Ularning materialga qo’yiladigan talablar 
Yuqorida  qayd  etilgandek.  quymalar  olish  uchun  suyultirilgan  metall 
quyma  shakliga  va  o’lchamlariga  yaqin  qilib  tayyorlangan  qolipga  metall 
kanallar sistemasi orqali  qo’yiladi.  
 
Olinuvchi    quymaning  materiali,  shakli,  o’lchamlari,  seriyasi  va  boshqa 
ko’rsatgichlariga  qarab  qoliplar  turli  materiallardan  tayyorlanadi.  Masalan, 
cho’yan  va  po’lat  quymalar  qoliplar  materialining  80%  ga  yaqin  qum  va 
gillardan iborat bo’ladi. Qoliplar ish muddatiga ko’ra bir marta, bir necha dona 
quyma va ko’plab quymalar olishga yaroqli xillarga ajraladi. Bir marta quyma 
olishga  yaroqli  qoliplar  asosi  kvarts  qumi,  gil  va  tegishli  xossalarga  erishish 
uchun  qo’shiladigan materiallar  (grafit,  kvarts kukuni,  yog’och    qipig’i,  mazut 
va  boshqalar)  suv  bilan  qotishtirib  tayyorlansa.  muvaqqit  qoliplar  yukori 
temperaturaga  chidamlik  materiallar  (shamot,  magnezit,  qum.  asbest  va 
boshqalar)  kukunlarini  gil  bilan  qorishtirib  tayyorlanadi.  Doimiy  qoliplar  esa 
cho’yan, po’lat alyumin va mis qotishmalaridan tayyorlanadi. 

---

126 
 
Bir  marta  quyma  olishga  yaroqlik  qoliplar  nam  va  quritilgan  xillarga 
ajratiladi: 
Nam qoliplar
. Bu qoliplar qolip materiallaridan foydalanib 10-12% gacha 
gil  bo’ladi.  Nam  qoliplar  yuqori  plastiklikka  ega  bo’ladi,  quymalardan  oson 
ajralib  chiqadi.  Bunday  materialdan  qolip  tayyorlash  vaqti  qisqa  bo’lib  narxn 
arzon.  Nam  qolipning  asosiy  kamchiligi  mustaxkamligining  pastligidir.  Shu 
sababli nam qoliplardan mayda va o’rtacha quymalar olishdagina foydalaniladi. 
Quriq  qoliplar
.  Bu  qoliplar  qolip  materiallaridan  tayyorlanib,  ularning 
tarkibida 15% gacha gil bo’ladi. Bu qolip pechlarda 300-350° S temperaturada 
bir  necha  soat  qizdiriladi.  Natijada  qolipning  mustaxkamligi  ortadi.  Bu 
qoliplardan  yirik,  qolip  devorli  quymalar  olishda  foydalaniladi.  Qoliplovchi 
materiallarga qo’yiladigan asosiy talablarga quyidagilar kiradi: 
1) 
Plastiklik.
   Materiallarning  tashqi   kuchi  ta`sirida model  va  sterjen  
qutisi      shakliga    osongina  tushib,      undan  model  yoki  sterjen  qutisi 
ajratiladigandan  keyin  ham  olgan  shaklini  saqlab  olish  xususiyati  plastiklik 
deyiladi. 
2
)Puxtalik.
  Materiallardan  qolip  tayyorlashda  tashishda  unga      metall   
quyishda   dinamik   va   statik   kuchlar   ta`sirida buzulmay o’z shaklini saqlab 
kolish xususiyati materiallarning puxtaligi deyiladi. 
3)