O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Badixago‘ylik

 - maxsus tayyorgarliksiz bir zumda yaratilgan she'r (musiqa 

yoki  qo‘shik)  yoki  voqyea,  xodisa  munosabati  bilan  to‘satdan  aytilgan  musiqiy 

asardi. Musiqa ijodiyotida maxsus badixaguylikka asoslangan aytishuv, lapar kabi 

janrlar katta ashula va baxshilar san'atiga hos bo‘lgan namunalar mavjud. Mumtoz 

musiqa  namunalari  ijrochiligida  esa,  badixaguylik  o‘ziga  xos  ko‘rinishda 

shakllanib,  ijro  jarayonidagi  talqin  mezoni  bilan  bevosita  bog’liq  holda  amalga 

oshiriladi.  

Xonanda yoki sozandaning ijro vaqti ham vaziyat taqozosi doirasida kuyga 

yoki ashulaga ijodiy yondoshish va namudlar kuttishi bilan amalga oshirilgan. Bu 

---

119 

 

amalda  saboq  badiiy  va  musiqiy  meros  an'analari  negizidagi  teran  bilimi,  amaliy 

jarayon  talqinidagi  maxorati  va  ijro  etayotgan  musiqiy  namunaga  nisbatan  ijodiy 

yondoshishi xofizning asosiy mezoni xisoblanadi. 

Ijrochilik  san'ati

  – 

musiqa  san'ati  qadimiy  o‘zining  shakllanishi 

jarayonidan  hozirgi  davrimizgacha  insoniyatning  ijtimoiy  xayoti  bilan  bog’liq 

xolda  rivojlanib  kelgan.  Turli  shart-sharoitlarga  asoslangan  musiqiy  namunalar 

ijod  etilgan,  o‘zining  ravnaqi  yo‘lida  yirik-yirik  asarlar  vujudga  kelishiga  zamin 

yaratgan.  Xayot  manbai  bo‘lmish  ijod,  uning  tizimida  tarkib  topgan  ijodiyot 

o‘tmish allomalari tomonidan ma'lum darajada yoritilgan. Musiqiy merosimizning 

mukammal  va  murakkab  jixatlari,  boy  imkoniyatlari  musiqa  san'atining  insoniyat 

xayotida qanchalik ahamiyat kasb etganligidan dalolat beradi. 

Odatda  “ijrochilik”  musiqiy  namuna  talqini  bilan  bog‘liq  bir  qator  ichki 

xususiyatlarni  o‘zida  mujassam  etgan  va  bu  jihatlar  ijrochilik  mezonlari  sifatida 

amaliyotda  muhim  ahamiyat  kasb  etib  kelgan. 

Iste'dod,  bilim,  har  tomonlama 

mukammal ovoz, sozandalik, jo‘r bo‘lish mahorati, badihaguylik mahorati, saboq, 

ijodiy yondoshish, tug‘ri so‘z talaffuzi, izlanish va doimiy mashq

 kabi xususiyatlar 

shular  jumlasidandir.  Musiqa  ijrochiligi  amaliyotida  ana  shundayxususiyatlarga 

imkon  darajada  ko‘proq  ega  bo’lgan  san'atkorgina  mumtoz  musiqa  namunalarini 

mukammal talqin etishga qodir bo‘ladi. 

Sozandalik-musiqa  ijrochiligining  ajralmasqismlaridan  biridir.  Odatda, 

sozanda ijrochi va birinchi tinglovchidir. Ya'ni, o‘z ijrosini baxolovchisi (eksperti) 

va  unga  ma'qul  bo‘lgandagina  muxlisga  taqdim  etadi.  Demak,  u  o‘z  ijrosini  ilk 

tinglovchisidir.  Sozanda  o‘z  maxoratini  cholg‘u  talqinida  tarannum  etib  xonish 

jarayoniga ma'lum darajada ta'sir etadi.  

U qanchalik mahorat bilan musiqiy asarni mukammal ifoda etilishiga ta'sir 

ko‘rsatsa  va  shunga  hos  tarzda  xonishni  boyita  olsa,  shunchalik  jo‘r  bo‘lish 

maxorati sirlariga ega bo‘lgan bo‘ladi. Zero, jo‘r bo‘lish ham sozandadan muayyan 

iste'dod talab etadi. Uning asosiy xususiyatlari ziyraklik, sezgirlik, badixa, oqilona 

talqin va doimiy nazorat kabi jihatlarda namoyon bo‘ladi. 

 

---

120