4-§. Tovush xujumi tovush hosil qilish nazariyasi.
Tovush xujumi - kuylashga uzgacha ifoda beruvchi vosita, tovush paydo
bo’lish vaqti. Ovoz pardalari jipsligiga, nafas chiqarishning kuchi va xarakteriga
qarab tovush xujumi: qattiq, mayin va nafas olishdan keyingi xujum bo’lishi
mumkin.
Tovush xujumi ovoz paylari tebranishini yaxshi xis etishga yordam beradi.
Tovush xujumi nafaqat ifoda beruvchi, balki ovoz apparatiga pedagogik ta’sir
uchun eng zarur vositalardan. Tovush xujumi orqali pedagogik ta’sir metodi,
xonandaning ovoz teshigi xaddan ziyod aktiv ishlasa, yoki sust ishlagan vaqtda
qo’llaniladi.
Xar bir xonanda tovush xujumi turlarini yaxshi bo’lishi zarur. Ovoz xosil
qilishning ikki teoriyasi mavjud: mioelastik (mushak va paylar elastikligi) va
neyroxronaksik.
Mioelastik teoriyasi asosi quyidagicha: ovoz xosil bo’lishi uchun ovoz
paylarining to’la ishlashi va uning ostidagi xavo bosimini ko’tarish, tovush xosil
bo’lishi uchun esa ovoz paylari ish faoliyati uchun kerakli tonusning bo’lishi
yetarli. Tebranishning o’zi ovoz paylari osti bosimining passiv xarakati ta’siri bilan
amalga oshiriladi.
Neyroxronaksik teoriyasi - (Faransiyadik olim R.Yusson taklifi). Ovoz
paylarining tebranishi - xiqildoqning bevosita funksiyasi natijasidir.
Keyingi yillarda ilmiy izlanishlari natijasi shuni ko’rsatadiki mioelastik
teoriyasi neyroxronaksik teoriyasiga qaraganda to’g’ri va mukammalroq, bu esa
mioelastik teoriyasi ovoz xosil qilishda qo’llash uchun mos degani.
Qorin muskullari tortilishi davomida muskullari son suyagi tortishi
davomida muskullar son suyagi tortilishi bo’ladi. Bu sa'y-harakat qorin muskullari
va yaroqli va ohangli asosiy qismidr. Shunga qaramasdan qachon qarshilik
ko;satish tugaganda kuy boshlanadi, misol uchun siz qisqartirganda qorinni, bel
bo’g’imini misol uchun ruhiy bilimlarini so’ng bu odatda uncha foydalanilmaydi.
Bu tashqi tomonda ushlab turiladi. Energiyani behuda sarflamaslikni siz bu narsa
211
kerak bo’lmaguncha ishlatmang. Siz bundan foydalaning. Qiyin kuylarni ijro
etayotganingizda xususan katta fizik ishlar yaxshi ishlarda tugatiladi.
Nazorat qilish faqat yarim metal turidir. Bu arzimagan metal ilovadir. Bu
ovoz arzimagan va og’ir bosiq alamli yoki sokin, yoqimli qachonki sen shikoyat
qilganda. Chunki oshqozonning og’riganda nazorat qilish ta'sis etilgan asos
solingan ushlab turilganda nazorat qilish foydalaniladi. Klassik musiqada erkaklar
tomonidan o’rta musiqalarni tinglaganda ularning butunicha chegara miqdorigacha
ayollar qattiq ovozda kuylashganda ovoz tarqaladi, ba’zida kuyning avjida
kelganda Nola qilganda, shikoyat qilganda va g’ingshiganda nazorat qilishga
to’g’ri keladi.
Tovush rangbarangligi - boshqalarga qaraganda ko’proq bo’lishiga
qaramasdan hamma turlar yorqinlashtirilgan yoki qorong’ilashtirilishi mumkin.
Tovush rangbarangligi kengaytiruvchi teshiklarni o’z ichiga oluvchi naychalari
tepasidagi tovush oqimiga hosil qilinadi tovush oqimining shakli va hajmi unli
rangiga juda katta axamiyat kasb etadi. Barcha ashulachilar tovush oqimiga ega,
shuning uchun ham ularning tovush rangbarangligi turlaydi agar tovush oqimi
katta bo’lsa tovush ranbarangligi oqimi kichkina bo’lsa bo’ladi. Tovush oqimining
shakli turli yo`nalishlarda o’zgartirilishi mumkin shuning uchun ham sizning
ovozingizning tovush rangbarangligi turli yo`llari mavjud 3 ta eng muhum qoidaga
bo’ysunish va qoidaga bo’lishini yodda tuting. Siz tovush oqimining quyidagilarni
o’zgartirish orqali o’zgartirishingiz mumkin. Hiqildoq joylashuvi, til shakli, og’iz
shakli, yumshoq tanglayning joylashuvi, burun teshigining ochilishi, o’sha
omilining hammasi xar-bir omilning tovush rangbarangligiga uchun alohida
o’rganilishi kerak agar hamma pullarni alohida nazorat qilsangiz ular turli tovush
rangbarangligi haqida erishish uchun turli yo’llar orqali birlashishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |