Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus ta`lim vazirligi

Loyihalash jarayonining tarkibiy qismlari.

 Loyihalash vaqtida rivojlanuvchi jarayon sifatida 

davr (стадия)larga, bosqich (этап)larga, loyihaviy protseduralarga va operatsiyalarga ajraladi. 

Murakkab  tizimlarni  loyihalashda  loyihalash  oldi  tadqiqotlari,  texnikaviy  topshiriq  va 

texnikaviy takliflar, eskiz, texnikaviy, ishchi loyihalash, sinash va tadbiq qilish davrlari ajratiladi. 

Loyihalash  oldi  tadqiqotlari,  texnikaviy  topshiriq  va  texnikaviy  takliflar  davrlarida

 

jamiyatning  yangi  buyumlari  olishga  ehtiyojini,  sanoatning  ushbu  va  qo‘shni  sohalaridagi  ilmiy-

texnikaviy  yutuqlarni,  mavjud  resurslarni  o‘rganish  asosida  texnikaviy  ob’yektning  vazifasi  va  uni 

qurishning  asosiy  printsiplari  aniqlanadi  va  uni  loyihalash  uchun  texnikaviy  topshiriq  (TT) 

shakllantiriladi. Bu davrlar 

ilmiy-tadqiqot ishi

 (ITI) 

davri

 deb ham ataladi. 

Eskiz  loyihasi  davrida

  (boshqachasiga  tajriba-konstruktorlik  ishi  (TKI)  davrida)  bo‘lajak 

ob’yekt funktsiya qila olishini belgilaydigan asosiy printsiplar va qoidalarning to‘g‘riligi va amalga 

oshirila olishi tekshiriladi. 

Texnikaviy  loyiha  davrida

  loyihaning  hamma  qismlari  har  tomonlama  ishlab  chiqiladi, 

texnikaviy yechimlar konkretlashtiriladi va detallashtiriladi. 

Ishchi  loyiha  davrida  buyumni  tayyorlash  uchun  zarur  bo‘lgan  hamma  hujjatlar  tayyorlanadi 

(shakllantiriladi).  So‘ngra  tajriba  qilish  uchun  mo‘ljallangan  namuna  yoki  bir  nechta  namunalar 

tayyorlanadi  va  sinaladi.  Sinov  natijalari  bo‘yicha  loyihaviy  hujjatlarga  zarur  bo‘lgan  tuzatishlar 

kiritiladi va faqat shundan keyin tanlangan korxonada ishlab chiqarishga tadbiq qilish boshlanadi. 

L o y i h a l a s h   b o s q i c h i   –  bitta  yoki  bir  nechta  ierarxik  darajalar  va  aspektlarga  taalluqli 

ob’yektning  talab  qilingan  hamma  bayonlarini  shakllantirishni  o‘z  ichiga  olgan  loyihalash 

jarayonining bir qismidir. Ko‘pincha bosqich nomi mos ierarxik darajalar va aspektlar nomi bilan bir 

xil  bo‘ladi.  Masalan,  texnologik  jarayonlarni  loyihalashni  texnologik  jarayonning  printsipial 

sxemalarini  ishlab  chiqish,  marshrut  texnologiyasini  va  operatsion  texnologiyani  ishlab  chiqish  va 

---

 

24 

dasturaviy-boshqariladigan  texnologik  jihoz  uchun  mashinali  olib  yuruvchilarda  boshqaruvchi 

informatsiyani  olish  bosqichlariga  bo‘lishadi.  Katta  integral  sxema  (KIS)larni  loyihalashda 

komponentlarni  loyihalash,  sxematexnik,  funktsional-mantiqiy  va  topologik  loyihalash  bosqichlarni 

ajratishadi.  Birinchi  uchta  bosqich  o‘xshash  nomga  ega  bo‘lgan  funktsional  aspektli  uch  ierarxik 

darajali  masalalarni  yechish  bilan  bog‘liq.  Topologik  loyihalash  bosqichi  KISni  loyihalashdagi 

konstruktorlik aspektdagi hamma ierarxik darajalarga taalluqli bo‘lgan masalalarni o‘z ichiga oladi. 

Loyihalash  bosqichining  tarkibiy  qismlarini  l o y i h a v i y   p r o t s e d u r a l a r   deb  atashadi. 

Loyihaviy protsedura – bosqichning bir qismi bo‘lib, uning bajarilishi loyihaviy yechimni olish bilan 

tugaydi.  Har  bir  loyihaviy  protseduraga  ushbu  protsedura  doirasida  yechiladigan  loyihalashning 

qandaydir  masalasi  mos  keladi.  Loyihaviy  protsedura  tarkibiga  kiruvchi  loyihalash  jarayonining 

maydaroq  tarkibiy  qismi  l o y i h a v i y   o p e r a t s i y a l a r   deb  ataladi.  Buyum  chizmasini 

shakllantirish,  kuchaytirgich  parametrlarini  hisoblash,  elektr  dvigatelini  qurish  uchun  namunaviy 

konstruktsiyasini tanlash  – loyihaviy protseduralarga, namunaviy  grafikaviy tasvirni (tishli ilashma, 

chizma  ramkasi  va  sh.k.)  chizish,  kuchaytirgichning  statik  holatini  bayon  qiluvchi  algebraik 

tenglamalar  tizimini  yechish,  elektr  dvigatelning  navbatdagi  variantini  qurishning  effektiv 

ko‘rsatkichlarini hisoblash – loyihaviy operatsiyalarga misol bo‘la oladi. 

Shunday qilib, daraja va aspekt tushunchalari loyihalanayotgan  ob’yekt haqida tushunchalarni 

strukturlashga, bosqich tushunchasi esa – loyihalash jarayonini strukturlashga taalluqli.