O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

7-topshiriq. Matnni o‘qing. Ma‘lumotlardan foydalanib birorta ilmiy matnni 

tahrir qilishga uruinb ko‘ring.

 

---

210 

 

 

Ilmiy  matnlar  tahrir  qilinayotganda  matnning  kimga  mo‗ljallanganligi 

alohida  ahamiyatga  ega.  Ma‘lumki,  ilmiy  adabiyotlarning  janrlari  ko‗p:  maqola, 

tezis,  annotatsiya,  ma‘ruza,  monografiya,  ilmiy  to‗plam,  alohida  tadqiqot.  Ilmiy 

matnlarni  tahrir  qilishda  bayonning  mantiqiyligiga,  asoslanganligiga  alohida 

e‘tibor berish kerak. Ayniqsa, tasvir va ta‘rif, tahrir va muhokama matnga xos va 

mos  bo‗lishi  lozim.  Ilmiy  matnlarda  turli  xil  ishoralar,  qisqartmalar,  chizma  va 

formulalar,  hisob-kitoblarni  berish  ma‘lum  usul  va  tartiblarga  asoslanadi.  Ilmiy 

matnlarda  ko‗chirmalardan  foydalanish,  manbalarga  havola  qilish  va  sarlavha 

tanlashga ham jiddiy e‘tibor beriladi. 

 Ilmiy-ommabop  matnlar  tahriri  o‗zgachadir,  chunki,  bunday  matnlar 

ijtimoiy,  ma‘rifiy  mazmunga  ega  bo‗ladi  va  ilmiy  bilimlarni  ommalashtirishga 

xizmat  qiladi.  Shu  sababli  matnning  uslubiy  va  mantiqiy  jihatlariga  jiddiy  e‘tibor 

berish sof ilmiy bayondan qochish zarur.  

Bildirgich  adabiyotlar,  ya‘ni  qomuslar,  lug‗atlar  tahririda  ularning  sohaviy 

va  kasbiy  turlariga  e‘tiborni  qaratish,  qisqalik,  mazmunlilik  va  ma‘noni  ifodalash 

qoida va mezonlariga rioya qilish zarur.   

Umuman,  matnni  tanlash  va  uning  ustida  ishlash  jiddiy  bilimni, 

savodxonlikni 

talab 

etadi. 

Matnning 

tarkibiy 

qismlarini 

aniqlash 

va 

muvofiqlashtirish,  xato  va  nuqsonlarni  to‗g‗rilash,  so‗z  va  terminlarga  sharh  va 

izohlar berish uchun sinchkov bo‗lish zarur. Har bir matnga kiritilgan qo‗shimcha 

sharh  va  izohlar  ajratib  ko‗rsatiladi.  Har  bir  adabiyotni  tuzish  va  tahrir  qilishda 

quyidagilar  e‘tibordan  chetda  qolmasligi  kerak:  annotatsiya,  so‗z  boshi,  kirish, 

tarjimai  hol,  xotima,  sharh  va  izohlar,  eslatma  va  ilovalar,  lug‗at  va  bibliografik 

ko‗rsatkichlar,  adabiyotlar  ro‗yxati,  xronologik  (voqea  hodisalar  taqvimi) 

ko‗rsatkich shartli qisqartmalar, mundarija. 

 

Matn  ustida  ishlash  mas‘uliyatli  jarayon  bo‗lib,  tahrir  qiluvchidan  ham 

o‗ziga nisbatan jiddiy munosabatni talab qiladi. O‗quvchilarning matn tahriri bilan 

shug‗ullanishi  esa  ularga  o‗rgangan  til  bilimlarini  mustahkamlashga,  undan 

foydalanishda  shu  paytga  qadar  yo‗l  qo‗yib  kelayotgan  kamchiliklarini  tuzatib 

---

211 

 

olishiga,  binobarin,  o‗z  nutqining  uslubiy  jihatdan  takomillashib  borishiga 

ko‗maklashadi.