O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Xammurapi 
(ba'zi manbalarda 
Xammurabi
) 
qonun to'plamlari (jami 282 ta) diqqatga sazovor (m.a.1760 y.). Bu to'plam 1901-
1902  yy.  Suza  shahri  qoldiqlarini  arxeologik  qazish  paytida  topilgan  (Frantsiya 
poytaxti  Parijdagi  mashhur  muzey  -  Luvrda  saqlanyapti).  Nushasini  BMT 
binosidagi  muzeyda  ham  ko'rish  mumkin.  Toshga  uyib  yozilgan  muhim  va 
qadimiy,  tarixiy  hujjatni  tahlil  qilish  shuni  ko'rsatadiki,  mavjud  davlat  sinfiy  va 
sotsial jihatdan ancha mukammal ajralgan. Biz uchun ayniqsa mulkchilik va unga 
egalik  shakllari  muhimdir.  Qonunda 
«kuchlilar
 
zaifroqlarni  cheklamasligi  kerak»
 
degan  qoida  bor.  Masalan,  qarzdorligi  uchun  podsho  jangchilari  va  boshqa 
aholining  erlarini  sotish  yoki  tortib  olish  man'  etilgan.  Sudxo'rlik  faoliyati 
cheklangan,  uning  miqdori  pulda  20,  mahsulotda  33  foizdan  ortiq  bo'lmasligi 
kerak.  
Asosiy  maqsad  ishlab  chiqarishni,  birinchi  navbatda  qishloq  xo'jaligini 
rivojlantirishni  qo'llab-quvvatlash  bo'lgan,  ya'ni  mehnatsiz  daromad  topishga 
qarshi  kurashilgan.  Qarzni  qarz  hisobiga  uch  yildan  ortiq  ushlab  turish  mumkin 
bo'lmagan.  Umuman,  xususiy  mulkchilik,  shu  jumladan  erga  ham  tan  olingan. 
Birovning  xususiy  mulkiga  ko'z  olaytirgan,  unga  zarar  etkazganlar  iqtisodiy 
jihatdan  jazolangan.  Bu  qonunlar  to'plami  davlatning  mamlakatni  iqtisodiy 
boshqarish  sohasidagi  dastlabki  tajribasini  ko'rsatadi.  Oqibatda  shu  davrda 
mamlakat ham siyosiy jipslashdi, ham iqtisodiy ravnaq topdi.  
Qadimgi  Hindistonning  «
Manu  qonunlari
»da  (m.a.  IV-III  asrlar)  ijtimoiy 
mehnat  taqsimotining,  hukmronlik  va  bo'ysunish  institutlarining  mavjudligi 
aytiladi.  
Hindistondagi  iqtisodiy  g'oyalarni  aks  ettiruvchi  qadimgi  yodgorlik 
«
Artxashastra
»  (m.a.  IV-III  asrlar  oralig'ida)dir  (tom  ma'nosi  bo'yicha  ifoda, 
amaliy hayot to'g'risidagi fan, bu asar m.a. III-II asrlarda to'ldirilgan). Bu qadimiy 
va  muhim  tarixiy  yodgorlikdir  (u