O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

«o'tish  iqtisodiyoti»
  deb  ham  nomlanadi).  Bu  tarixda 
birinchi  marta  ro'y  bermoqda,  oxirgi  o'n  yillik  tajriba  bor.  Ammo  bu  holat  ko'p 
munozaralarga sabab bo'lmoqda. 
Darslikda  O'zbekiston  misolida  bozor  munosabatlariga  o'tish  iqtisodiyoti 
konцepцiyasi xususiyatlari bayon etiladi.  
Iqtisodiy  ta'limotlar  tarixi  fanining  boshqa  fanlardan  farqli  yana  bir  muhim 
xususiyati  shuki,  har  bir  g'oya,  ta'limot  uni  yaratgan  bir  yoki  bir  guruh  insonlar, 
olimlar, davlat rahbarlarining faoliyati bilan chambarchas bog'liq holda beriladi. 
Iqtisodiyot  bo'yicha  Nobel  mukofoti  laureati  Milton  Fridmenning  fikricha, 
fanni o'rganishda olimlarning «avtobiografiya va biografiyalariga murojaat qilish, 
shu yo'l bilan olimlarni aforizm va misollar yordamida rag'batlantirish kerak, faqat 
sillogizm (deduktiv fikrlash) va teoremalar bilan cheklanmaslik zarur». 
 Sharq,  xususan  Markaziy  Osiyo  donishmandlarining  iqtisodiy  g'oyalarini 
o'rganish,  aslini  olganda,  endi  boshlandi,  shu  sababli  kitobning  bu  bo'limi  yangi 
materiallar bilan to'lib borishiga ishonchimiz komil.  
Etakchi  mamlakatlar  taraqqiyotining  asosiy  omillaridan  biri,  bu  davlatlar 
iqtisodiyotining bo'layotgan o'zgarishlarga tez adaptaцiyasidir, ya'ni moslashuvidir.  
AQSh  davlati  tarixida  qisqa  vaqt  davomida  iqtisodiy  siyosat  bir  necha  bor 
almashdi va iqtisodiy ravnaq saqlab qolindi. Buyuk depressiya (1929-1933 yy.)dan 
keyingi  davrda  AQSh  prezidenti 
D.Ruzvelt
  «yangi  yo'l»  kursi  bilan 
J.M.Keynsning iqtisodiy g'oyalarini amalda qo'lladi (davlatning iqtisodiyotdagi roli 
keskin  oshdi,  vaholanki  undan  avvalgi  yillari  xususiy  mulk  (99  foiz)  asosiy  va 
etakchi bo'lgan). Keyinroq prezident R.Reygan davrida davlatning iqtisodiyotdagi 
roli  ancha  kamaytirilib,  liberal  (erkin)  iqtisodiyotga  keng  yo'l  ochib  berildi 
(reyganomika),
  oqibatda  bu  prezident  davrida  qo'shimcha  14  million  kishi 
tadbirkorligiga  yo'l  ochib  berildi,  yangi-yangi  millionerlar  vujudga  keldi.  Xuddi 
shunday holat B.Klinton davrida ham qayd etildi. 
Buyuk  Britaniya  iqtisodiyotida  ham  buni  ko'rish  mumkin 
(tetcherizm
). 
Iqtisodiy  siyosat  va  iqtisodiy  g'oyalarning  bir-biri  bilan  chambarchas  bog'liqligini 
isbotlovchi misollarni ko'plab keltirish mumkin. 
Ayniqsa, «soцialistik» deb atalgan rivojlanish yo'lidan voz kechmagan Xitoy 
va  Vetnam  davlatlarining  iqtisodiy  taraqqiyoti  ham  diqqatga  sazovordir.  Bozor 
iqtisodiyoti  unsurlarining  keng  rivojlanishiga  imkon  beruvchi  iqtisodiy  islohotlar 
tufayli katta yutuqlarga erishildi. 
Ikkinchi  jahon  urushi  tufayli  ikkiga  ajratilgan  GFR  va  GDRlarning  bu 
davlatlar  qayta  birlashgandan  keyingi  iqtisodiy  rivoji  ham  juda  ibratlidir. 
«Soцialistik»  lager  vakillari  ichida  etakchi  bo'lgan  GDRning  to'la  erkin  bozor 
munosabatlariga o'tishi uchun xiyla katta mablag' va vaqt talab etilishi aniq bo'lib 

---

 
45 
qoldi.  Vaholanki,  Rossiyaning  taniqli  iqtisodchi  olimlari  bozor  iqtisodiyotiga 
o'tishning  «500  kunlik»,  hatto  «100  kunlik»  dasturlarini  taklif  etdilar  (Shatalin, 
Yavlinskiy...). Bu yo'l o'zini oqlamadi.  
Iqtisodiy ta'limotlar tarixiga, balki boshqa fanlarga ham xos bo'lgan yana bir 
xususiyat  shuki,  iqtisodiy  g'oyalar  doimo  dialektik  rivojlanishda  bo'lib,  ularning 
tahliliga so'nggi nuqta qo'yish qiyin.Bundan bir necha yuz yil avval yuzaga kelgan 
fikr  va  g'oyalarning  ma'nosi  ustida  tortishuv  va  baxslar  hali  ham  davom  etib 
kelmoqda.  Masalan,  hanuzgacha  K.Marksning  qiymat  (ruscha  -