amalga oshadi. 1906 yildayok Obrazsov va Rayt qon plstinkalari suyak kumigidagi
gigant hujayralar – megakariotsitlar sitoplazmasining bo‗laklari ekanligini aytib
o‗tgan edilar. Obrazli qilib aytganda: suyak kumigi gigantlari mayda qon
mielopoezning boshlang‗ich hujayrasi – megakarioblast – promegakariotsit –
megakariotsit – qon plastinkalari (trombotsitlar). Megakarioblastlar o‗z morfologik
xususiyatlari bilan differensiallanmagan blast hujayralarga o‗xshab ketadi. Ular
ancha yirik (15 – 25 mkm) bo‗lib, dumaloq yoki ovalsimon shaklga ega.
Sitoplazma Romanovskiy usuli bilan bazofil buyalib, to‗q kuk rangni oladi va
55
endoplazmatik tur kanalchalarining esa juda kam sonli bo‗lishini kuramiz.
Megakarioblastlar takomillashish davomida promegakariotsitlar hosil bo‗lib, ular
megakarioblastlarga nisbatan ancha yirikroqdir. Ularning yadrosi bir necha
botiqliklarga ega bo‗lishi tufayli o‗zining yumalok shaklini yo‗qotib, bugimlarga
bo‗lina boshlagan bo‗ladi. Shu bilan bir vaqtda yadro xromatinining zichlashishi
ham qayd etiladi.
Elektron mikroskopda promegakariotsitlar sitoplazmasida ancha yaxshi
tarakkiy etgan hujayra organellalari, donachalar va vakuolalar borligi kuzga
tashlanadi. Shu bilan birgalikda hujayra sitoplazmasining markaziy qismida –
endoplazmada organellalar joylashganligi va periferik qismi – ektoplazma
organellalardan xoli bo‗lib, yakka – yarim vakuolalar va donachalar saqlashi
dikkatni tortadi. Promegakariotsitlar yadrosi yirik bo‗lib, bir necha bugimlardan
iboratligi tufayli noto‗g‗ri shaklga ega bo‗ladi. Bu bugimlar segment yadroli
leykotsitlardagi yadro bo‗laklaridan farq qilib, bir – biri bilan ingichka yadro
ko‗prikchalari bilan bog‗lanmay, balki uzluksiz tutashib ketgandir.
Rivojlanish davomida hujayra sitoplazmasida donadorlik ko‗payadi, shu
bilan birgalikda sitoplazmadagi kanalchalar ko‗payib, ular sitoplazmani alohida
bo‗lakchalarga bo‗ladi. Bu kanalchalar demarkatsion membranalar ham deb atalib,
bulgusi qon plastinkalarining ajralib chiqish chegaralarini belgilab beradi.
Megakariotsitlar yirik hujayralardir, ularning o‗rtacha diametrlari 60 mkm
bo‗lib, bu xol ularning suyak kumigining gigant hujayralari deb atalishi uchun asos
bo‗ladi. Voyaga yetgan megakariotsitlar sitoplazmasi oksifil buyalib, unda juda
ko‗p sonli mayda azurofil donachalar kuzga tashlanadi. Megakariotsitlar yadrosi
turli xil shakllarga ega bo‗lishi mumkin. Yadro 4 – 5, ba'zan undan ham ko‗proq
bo‗laklardan iborat bo‗lib, ular bir- biriga tutashgan holda joylashadi va yadroning
noto‗g‗ri shaklga ega bo‗lishini belgilaydi. Elektron mikroskopda ko‗rilganda
megakariotsit sitoplazmasining kattaligi 0, 2 – 0, 4mkm keladigan donachalarga
boy ekanligi, ulardan tashqari sitoplazmada erkin joylashgan ribosomalar, yumalok
mitoxondriyalar va vakuolalar borligi kuzga tashlanadi. Megakariotsitlardan qon
56
plastinkalari hosil bo‗lish protsessini quyidagicha tasavvur etish mumkin.
Dastavval sitoplazmadagi kanalchalar soni ko‗payadi va ular uzunlashib, uzluksiz
yoriqlar shaklini oladi. Bu kanalchalar yoki demarkatsion membranalar kengayib,
sitoplazmani mayda (kattaligi 2 – 3 mkm) bo‗lakchalarga bo‗ladi. Sungra har – bir
bo‗lakcha sitoplazmadan ajralib chiqib, mustakil elementga – qon plastinkasiga
aylanadi. Megakarioblastlardan megakariotsit hosil bo‗lish protsessi o‗rtacha 25
soat ichida sodir bo‗ladi. Megakariotsitlarning hayot muddati esa o‗rtacha 10
kunga teng. Megakarioblastlar bo‗linib, megakariotsitlar hosil qilish davomida
yadrodagi DNK miqdori bir necha baravar oshadi, natijada megakariotsitlar
yadrosidagi xromosomalar soni 92, ba'zida 184 ga teng bo‗ladi, ya'ni
megakariotsitlar yadrosi o‗zida xromosomalarning poliploid sonini saqlaydi. Bir
megakariotsit sitoplazmasi hisobiga taxminan 16 mingga yaqin qon plastinkasi
hosil bo‗lishi mumkin. Trombotsitlar hosil bo‗lishi protsessining tezligi, periferik
qondagi trombotsitlar miqdorining doimiyligi nerv va endokrin mexanizmlar orqali
boshqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
