O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

3. Iqtisodiy tarbiya nazariyasi fanining atamalari va ularning shaxs hulq-atvorini 
shakllantirishdagi о„rni 
 
Iqtisodiy  tafakkur  sohibini,  ya‘ni  о‗sayotgan,  rivojlanayotgan  va  taraqqiyot  sari  yuz 
tutayotgan  mamlakatimiz  uchun  zarur  bо‗lgan,  ijodkor  va  mustaqil  fikrlay  oladigan,  muqobil 
variantlar  orasidan  eng  samaralisini  tanlay  oladigan  shaxsni  tarbiyalab  yetkazish  muhim  va 
dolzarb vazifa hisoblanadi. 
Iqtisodiy  tafakkurni  shakllanishi  insonning  hulq-atvori,  say-harakati  bilan  chambarchas 
bog‗liqligini avval kо‗rib chiqdik. 
О‗quvchi  -  talabalarning  diqqatini  iqtisodiy  faolligini  oshirishga  qaratilishi  iqtisodiy 
faoliyatning mazmunini tushunishlariga e‘tibor berish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Hozirda oiladan boshlab, bozor iqtisodiyoti, shartnoma, tadbirkorlik, biznes, foyda, zarar va 
hokazo atamalar tez-tez ishlatila va bola ongiga singdirila boshlandi. 
                                                 
38  Апперцепция  (псих)  –  мавжуд  тажриба,  билим,  тушунча,  тасаввур  ва  ҳ.к.  асосида  идрок  қилиш,  ўрганиш,  билиш, 
идрокнинг тажрибага, билимга боғлиқлиги. 

---

Ma‘lumki, atamalar ijtimoiy hayotning biron sohasiga xos muayyan bir tushunchaning aniq 
va barqaror ifodasi  bо‗lgan sо‗z  yoki  sо‗z birikmasi  bо‗lib, fan, texnika, kasb-xunar, qolaversa, 
ijtimoiy-iqtisodiy hayotning taraqqiyoti tufayli boyib boradi. 
Atamalar  bir  tomondan,  shaxsning  hulq-atvorini  ifodalasa,  ikkinchi  tomondan  hulq-
atvorning, hatti-harakatning о‗zi ma‘lum bir atamalarda о‗z ifodasini topadi. 
Ma‘lumki,  pedagogikada  jumladan,  Iqtisodiy  tarbiya  nazariyasi  boshqa  ilm  sohalaridan 
olingan  kо‗plab  atamalardan  foydalanadi,  bu  narsa  pedagogikani  boshqa  fanlar  bilan  chuqur 
aloqada ekanligini yana bir bor tasdiqlaydi. Bunday atamalar texnika va iqtisodiyotdan eng kо‗p 
miqdorda  kirib  keladi,  chunki  ayni  shu  sohalar  ijtimoiy  fikrning  rivojlanishiga  eng  kо‗p  ta‘sir 
kо‗rsatadi. Chunonchi, bugun о‗qitish jarayonining tejamliligi  va maqsadga muvofiqligi hamda 
oqilona  tashksl  etilishi  kо‗p  jihatdan  о‗qituvchi,  texnika  va  texnologiya,  iqtisodiy  ta‘lim, 
о‗qitishni kompyuterlashtirish kabilar bilan bevosita bog‗lanib qolgan. 
Bozor iqtisodiyotiga о‗tilishi bilan qо‗llanilayotgan qator iqtisodiy atamalarning ma‘nolari 
о‗zgardi, ayrimlari leksikadan chiqib ketdi hamda yangi sо‗zlar kirib keldi. 
Hozirgi kunda kundalik leksikonda foydalanilayotgan shunday atamalar mavjudki, ularning 
mohiyatini  mazmunini  о‗rganmay  iqtisodiy  tafakkurni  shakllantirish  mumkin  emas.  Shuning 
uchun  ham  Iqtisodiy  tarbiya  nazariyasi  ana  shu  atamalarni  о‗rganishga  alohida  e‘tibor  berish 
talab etiladi. 
Bozor  iqtisodiyotining  mohiyatini  chuqur  anglash  ijtimoiy-iqtisodiy  munosabatlar  rivojini 
tahlil  qilish,  undan  amaliy  xulosalar  chiqarish  ehtiyoji  kishilarda  iqtisodiy  fikr  yuritshn 
madaniyatini  yuksaltirishni  taqozo  etadi.  Bu  vazifalar  ijrosini  ta‘minlashning  samarali 
vositalaridan  biri  iqtisodiyotning  qonun-qoidalarini  atroflicha  о‗rganish  va  undan  unumli 
foydalanish qobiliyatini rivojlantirishdan iboratdir. 
Mamlakatimizda  tarixan  qisqa  vaqt  ichida  bozor  munosabatlariga  asoslangan  milliy 
iqtisodiyotning  asoslari  barpo  etildi.  Bu  esa  iqtisodiy  bilimlar  asoslarini  kishilar  ongiga 
singdirishni dolzarb masalaga aylanishiga olib keldi. Shuning uchun ham yoshlarimizda iqtisodiy 
tafakkurni  shakllantirish,  buning  uchun  eng  muhim  iqtisodiy  atama  va  tushunchalarni  mazmun-
mohiyatini  о‗rganishga  alohida  ahamiyat  berish  talab  etiladi.  Chunki  ular  shaxs  xulq-atvorini 
shakllantirishda muhim о‗rin tutadi. Shaxsning iqtisodiy tanlovi qanday yuz berishiga katta ta‘sir 
kо‗rsatadi. Ulardan eng muhimlari bitimlar, firma, raqobat, tadbirkorlik,  risk, naflilik, tanlov va 
boshqalar bо‗lib, ularni о‗rganishga diqqat qaratishimiz lozim.