O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

4. Iqtisodiy tarbiya nazariyasi fani predmetini o„rganish metodlari 
 
Fanda erishilgan natijagina emas, balki unga erishish  metodlari,  ya‘ni shu  natijaga qanday 
qilib, qaysi yo‗l bilan erishilgani hamda shu fanni qanday qilib o‗rganish mumkinligi ham katta 
ahamiyatga ega. 
Fanni  fan  sifatida  uni  o‗zlashtirish  va  takomillashtirish  metodlariga  tayansagina  tan  olish 
mumkin. Chunki aynan metod fanga uning vazifalari,  masalalarini  yechish,  o‗z  muammolarini 
ishlab chiqishga imkon beradi. 
Iqtisodiy  tarbiya  nazariyasi  fani  ham  o‗z  predmetini  qator  metodlar  asosida  o‗rganadi.  U 
eng avvalo, barcha fanlar uchun umumiy metod bo‗lgan dialektikaga tayanadi. Dialektika - tabiat, 
jamiyat,  tafakkur  rivojlanishini  eng  umumiy  qonuniyatlari  haqidagi  ta‘limot  bo‗lib,  uning 
asoschisi  buyuk  nemis  faylasufi  Georg  Gegeldir  (1770-1831).  U  dilektika  tizimi  nazariyasining 
markaziga  qarama-qarshiliklarni  qo‗yadi.  U  qarama-qarshiliklar  birligi  va  kurashi  qonunini 
ifodalar  zkan,  qarama-qarshilikni  har  qanday  rivojlanishining  «miqdori»  sifatida  baholaydi. 
Inkorni inkor qilish miqdor o‗zgarishlariga, miqdor o‗zgarishi sifat o‗zgarishlariga olib kelishini 
asoslab beradi. 
                                                 
6
 Беккер Г. Экономический анализ и человическое поведение THESIS. М.: 1993, т. I, вып. 1, стр. 24-40. 

---

Dialektik  metod  faqat  ziddiyatni  emas,  balki  qarama-qarshiliklar  birligini  ham  ifodalashi 
bir-biri bilan qarama-qarshi hodisalarni bir butun holda ko‗rish imkonini beradi. Kishilik jamiyati 
taraqqiyotini  iqtisodiy  fikrlash  tarzining  o‗zgarishini,  insonlarni  tarbiyalash  jarayonini 
o‗rganganimizda shu metoddan foydalanamiz. 
Iqtisodiy  tarbiya  nazariyasini  o‗rganishda  qo‗llaniladigan  metodlar  ilmiy  tadqiqot 
metodlaridir. Bu metodlarga ko‗ra: 
• insonni tarbiyalanuvchi va tarbiyachi sifatida tadqiq etish; 
• insonni o‗rganishning turli jabhalarini sintezlash; 
• parallel ravishda ularni pedagogik jihatdan talqin qilish, amalga oshirish; 
• tajriba va eksperimentlar orqali faktlarni o‗rganish. Jarayonlar va omillarni alohida shaxs 
va jamoa misolida o‗rganish, o‗zgarishlarni aniqlash; 
•  deduktiv-gipotetik  va  induktiv-empirik  modellar  asosida  asosiy  g‗oyalarni  o‗z  predmeti 
doirasida tadqiq etish. 
Iqtisodiy tarbiya nazariyasining muhim metodlaridan biri tarixiylik va mantiqiylik metodlari 
bo‗lib, ular tahlil (analiz) va sintez metodlari bilan uzviy ravishda qo‗shilib ketadi. Chunki tarixiy 
faktlar,  ma‘lumotlar  o‗rganilib  tahlil  qilinadi.  Tarbiyaviy  jarayon  bo‗yicha  dunyo  miqyosidagi 
tajribalar  o‗rganiladi,  ulardan  foydalaniladi.  Sababi,  jamiyatni  avvalgi  taraqqiyot  davrini 
o‗rganmay,  milliy  an‘analar  ildizini  bilmay  hozirgi  davr  uchun  mustahkam  asos  yaratib 
bo‗lmaydi. 
Aniq  fanlarning  inson  haqidagi  ma‘lumotlari  pedagogika  fani  tomonidan  o‗zlashtirilishi 
mumkin. Buning uchun ular sintez qilinadi va mantiqiy xulosa chiqariladi. 
Bundan tashqari induksiya va deduksiya metodidan keng foydalaniladi. O‗z predmeti nuqtai 
nazaridan yondashilgan holda boshqa fanlar bilan hamkorlikda tadqiqot olib boradi. 
Iqtisodiy tarbiya nazariyasini o‗rganishda adabiyotlar bilan ishlash metodi ham muhim o‗rin 
tutadi.  Iqtisodiy  tarbiya  nazariyasiga  xos  muammolarni  tadqiq  etish  adabiyotlarni  o‗rganishdan 
boshlanadi.  Bunda  tarixiy  pedagogik  adabiyotlar,  arxiv  hujjatlari,  maorif,  ta‘lim-tarbiyaga  oid, 
huquqiy  hujjatlarni  o‗rganish,  boshqa  mamlakatlarning  tajribasini  o‗rganish  amalga  oshiriladi. 
Adabiyotlarni  o‗rganish  orqali insoniyat  tomonidan bu borada nimalarga  erishilgani  o‗rganiladi, 
qanday hal etilmagan muammolar borligi aniqlanadi. 
Fanni  o‗rganishda  qo‗llaniladigan  yana bir metod germenevtika,  ya‘ni talqin  qilish  metodi 
hisoblanadi. Bu metod insonning tabiatini tushunishga yordam beradi. 
Tarixdan  o‗rganish  bu  tarixni  o‗rganish  emas,  tarixni  yodda  saqlash  emas,  balki  unga 
yoshlarga  iqtisodiy  jihatdan  tarbiyalashda  qanday  foydalansa  bo‗ladi,  degan  nuqtai  nazardan 
qarash tushuniladi.