O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi


Hozirda umumta’lim maktablarida fizika masalalarini yechishni quyidagi



Download 1,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet75/106
Sana20.09.2021
Hajmi1,22 Mb.
#179951
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   106
Bog'liq
2 1 Fizikani o'qitish uslubiyati (Rustamov H) Maruza

 
Hozirda umumta’lim maktablarida fizika masalalarini yechishni quyidagi 
tartibda olib borish tavsiya etiladi. 
1)  Masala sharti  e’tibor bilan o’qib chiqiladi, agar masala murakkab bo’lsa 
u bir necha bor takror o’qib chiqiladi. 
2)  Masala  shartida  keltirilgan  fizik  kattaliklarni  chap  tarafda  ustun  shaklda 
yozib olish. 
3)  Barcha fizik kattaliklarni bir sistemaga keltirish  
4)  Masala  shartiga  asoslanib  fizik  hodisani  ifodalovchi  qonuniyatlar  va 
hodisalar  o’rtasidagi  o’zaro  bog’lanishni  ifodalovchi  qonuniyatdan  izlanayotgan 
fizik kattalikni ifodalovchi formulani keltirib chiqarish. 
5) Berilgan qiymatlarni formulaga qo’yib hisoblashni bajarish. 
6)  Formula asosida  izlanayotgan fizik kattalikning  o’lchov birligini keltirib 
chiqarish. 
7) Masala yechimini tekshirib ko’rish. 
Yuqorida keltirilgan fizika masalalarini yechish tartibida eng muhimi izlanayotgan 
fizik  kattalikni  ifodalovchi  munosabatni  keltirib  chiqarish  hisoblanadi.  Ushbu 
jarayon to’g’risida batafsil to’xtalaylik.Hozirga qadar fizika masalalarini yechishni 
bir necha usullari ishlab chiqilgan. Masalani yechishning sistemali yondashuv usuli 
bilan  tanishaylik.  Sistemali  yondashuv  usulida  har  bir  fizik  jarayon  sistema  deb 
qaraladi.  Sistemaning  elementlari  va  ular  orasidagi  o’zoro  aloqadan  izlanayotgan 
fizik  kattalik  topiladi.  Barcha  fizika  masalalari  uchun  umumiy  hol  shundan  ibo-


 
78 
ratki;  biror  fizik  obyekt  ikkinchi  bir  fizik  obyekt  bilan  o’zaro  ta’siri  natijasida  u 
yangi  holatga  o’tadi.  Ana  shu  o’zaro  ta’sirni  ifodalovchi  funksional  bog’lanishni 
izlab topish fizika masalalarini yechishni asosiy qismi hisoblanadi. 
Shuning uchun fizika darsida o’quvchilarga ayrim fizik masalalarni yechish yo’lini 
(metodikasi) emas, balkim barcha turdagi masalalar yechimini izlash metodikasini 
o’rgatish  maqsadga  muvofiqdir.  Buning  uchun  har  bir  masalaga  sistemali  yon-
dashuv  usuli  asosida,  hodisa  va  sabab  bog’lanishlari  orqali  izlanayotgan  fizik 
katalikni ifodalovchi tenglama keltirib chiqariladi.  
   O’quvchilarni  masala  yechimini  izlash  metodikasini  o’rgatish  uchun  bir  necha 
masalalar olib, sistemali yondashuv usulda yechishni qarab chiqamiz. 
Misol:  Gorizontal  joylashgan  metall  plastinkalar  orasida  vakuumda  massasi  10ng 
bo’lgan  manfiy  ishorada  zaryadlangan  moy  tomchisi  muallaq  turibdi.  Agar 
plastinkalar orasidagi masofa 4,8mm bo’lib plastinkalar  orasidagi kuchlanish 1kv 
bo’lsa, moy tomchisining zaryadini aniqlang? 
 
 
Berilgan:  
Yechish:                              + 
m=10ng      =10
-11
kg        masalani 
 
 
d=4,8mm     =4,8

10
-3
m    shartiga                        F       -q 
                                        asosan uning 
       R=mg     Ye 
u=1kv         =10
3
 V          chizmasini 
 
   
   T.k. q=?                        chizib olamiz. 
 
    
 
 
Ushbu masalada Birinchi obyekt: 
1)  Manfiy ishorada zaryadlangan massasi 10ng bo’lgan moy tomchisi. 
2)  Ikkinchi  obyekt:  Bir-biridan 4,8mm masofada vakuumda joylashgan 1kv 
kuchlanish berilgan metall plastinkalar va uning orasida elektr maydoni. 
3) Ikkinchi obyekt xususiyati: plastinkalar orasidagi vakuum. 
4)  Birinchi  obyekt  oxirgi  holatda:  Manfiy  zaryadlangan  massasi  10ng 
bo’lgan moy tomchisi muallaq turibdi. 
Masala  shartiga  ko’ra  moy  tomchisiga  ikkita  kuch  ta’sir  etadi;  birinchisi 
og’irlik  kuchi  p=mg,    ikkinchisi  elektr  maydoni  tomonidan    ta’sir  etuvchi  kuch 
F=qE.  Masala  shartiga  ko’ra  bu  ikkala  kuch  son  jihatdan  teng  bo’lib,  qarama-
qarshi  tomonga  yo’nalgan  bo’lganligi  sababli  ular  bir-birini  kompensasiyalaydi,  
shuning natijasida moy tomchisi muallaq turadi. 
 F=P; qE=mg  bundan 
;
u
mgd
E
mg
q


     
;
d
u
Е

 
                                        
Кл
В
u
mgd
q
13
3
3
8
10
8
,
4
10
10
8
,
4
10
10










 
Masala: Massasi 50kg bo’lgan bola chanada tepalikdan tushib, yo’lning gorizontal 
qismida  20m  masofani  10s  davomida  o’tdi.  Ishqalanish  kuchini  va  ishqalanish 
koeffisiyentini toping. 
Berilgan Yechish:  Masalani shartiga asoslanib hodisani chizmasini chizamiz. 


 
79 








c
t
м
S
кг
m
10
20
50
 
1  Obyekt  :  massasi  50kg    bo’lgan  bola  chanada  tepalikdan    tekis 
tezlanuvchan harakat qilib tushadi.  
 
 
2)Ishqalanish kuchini yengib, u yo’lning gorizontal qismimda tekis sekinlanuvchan 
harakat qiladi 
3)Oxirgi tezligi nolga teng. 
4) Ikinchi obyekt: yo’lning gorizontanl qismi. Ishqalanish koef-ti. 

 ga teng desak:   
 
  
2
2
2
2
2 20
40
0, 4
;
;
;
;
0, 4 /
0, 04;
2
100
100
10
0, 04 50 10
20 ;
иш
иш
a
at
s
F
mg F
mg
ma
S
a
м c
g
t
F
н

















 

 
 
Masala.  Issiqlik  sig’imi  63j/k  bo’lgan  kallorimetrda  12
0
S  temperaturadagi  250g 
moy  solingan.  Moyga  massasi  500g,  temperaturasi  100
0
S  bo’lgan  mis  parchasi 
tashlanadi.  Umumiy  temperatura  33
0
S  bo’ldi.  Moyning  solishtirma  issiqlik 
sig’imini toping. 

Download 1,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish