O
Statikaga doir masalalar.
;
2
1
M
M
;
2
1
r
F
l
F
M
,
2
r
P
r
F
;
2
P
F
r
P
М
2
Массаси 10т бњлган троллейбус жойидан љњзђалиб 50м масофада
10м/с тезликка эришди. Агар тортиш кучи 14кн га тенг бњлса,
љаршилик коэффициентини топинг.
Ечиш:
Берилган:
M=10т=10
4
кг
S=50м
V
т
=10м/с
F
т
=
14кн = 14
10
3
н
=?
0
0
0
,
2
0
2
0
2
1
as
га тенг бњлса
as
t
2
2
s
a
t
2
2
а ни
љийматини ќаракат тенгламасига љњйиб
ни ќисоблаймиз:
Ќаракат тенгламаси:
04
,
0
10
10
4
,
0
10
10
10
14
10
10
50
2
/
10
10
10
14
2
/
:
2
5
4
5
4
3
4
2
4
3
2
2
mg
s
m
F
S
m
F
mg
T
T
Nyutonning
ikkinchi
qonuniga
asosan,
traleybusning
harakat
tenglamasini
F
т
- F
љ
=ma:
Ko’rinishda yozib
olamiz.
F
T
F
љ
F
Ko’char bulok
r
0
82
Demak, ko’char blokda kuchdan ikki marta yutar ekanmiz.
1) Vektor kattaliklar va ular ustida amallar Kosinuslar qoidasi.
Fizikada uchraydigan barcha vektor kattaliklar parallelogram qoidasiga
asosan ko’chiriladi va uning moduli kosinuslar qoidasiga asosan hisoblanadi.
cos
2
2
1
2
2
2
1
F
F
F
F
F
r
kattalikla
fizik
n
uchraydiga
fizikada
P
S
H
E
М
P
F
a
M
,
,
,
,
;
,
,
,
Masala. 298 (Rimkevich A.P.)
299(P) Masala.
1
1
2
2
1
2
2
0
,
sin ,
cos
10
50
cos
70 0, 7
50
50
70
sin 45
0, 71
F
P
P
tg
F
F
F
P
mg
s
н
F
F
н
p
F
н
0
0
60
3
30
sin ;
35
?
sin 60
0,86
?
;
35 0, 5 17, 5
АВ
АВ
ВС
ВС
АВ
АВ
В С
ВС
m
кг
P
P
F
н
F
F
F
F
сos F
F сos
н
F
P
F
F
1
F
2
m=5кг
F
2
F
1
В
С
P
А
P
В
F
АВ
A
С
F
ВС
83
300(P) Masala.
302(R) Masala.
303 (R) Masala.
F
T
2
120
2, 5
?
?
T
C
АС
м
m
кг
ВС
м
F
F
2
sin ;
0,8
2, 5
cos;
;
sin
sin
cos
T
c
c
T
T
c
c
P
AC
сos
F
ВС
F
F
AC
F
F
ВС
F
AC
сos
P
ВС
P
tg
F
1, 5
3
4
200
?
?
ВС
AC
АВ
м
АС
м
ВС
м
m
кг
F
F
;
2000
4
1, 5
8000
5330
5, 3
1, 5
;
3
3
3 2000
6000
4
;
1, 5
1, 5
ВС
ВС
AC
AC
АВ
СДЕ
F
P
СД
АВ
СВ
СВ
P
F
СВ
АВ
км
F
P
СЕ
АВ
АС
P
F
км
АВ
2
1
cos
2
2
сos
2
2
2
2
;
2
cos
2
2
cos
2(1 cos )
2 cos
1 cos
4
2 cos
2
cos
;
2
2
2
Z
n
T
T
T
T
T
T
T
T
T
F
F
F
F
F
F
F
F
F
Z
F
F
F
F
c
P
F
T
A
В
P
С
В
A
F
F
1
F
2
В
C
А
84
Nyuton qonunlarini tadbiqiga doir masalalarni yechish usuli.
1) Qiya tekislik m l P
I
=pcos
1) P
II
ish
=0
P
II
2) P
II
=F
ish
=const, yoki
=0 F
ish
h P
II
=psin
3) P
II
>F
ish
, a tezl harakatlanadi.
P
I
l
P
2) Aylana bo’ylab harakatga doir masalalar yechish usuli.
m F
in
;
2
R
a
n
R
m
mа
F
ин
2
R
m
mg
p
2
m F
M
Q
R P
R
m
mg
p
2
0
R
m
P
F
M
Q
3) Bloklardagi harakatga doir masalalar yechishga usuli.
2 cos
2
T
F
F
R а
n
0
Ko’chmas bulok.
85
2
1
2
1
1
2
1
2
,
)
(
m
m
mg
a
a
m
m
mg
m
m
m
ma
P
P
P
m
F
a
ma
F
a m
1
m
2
P
1
P
2
Masala yechish darsida o’quvchilarda ko’nikma va
malakani shakllantirish uslubi
Pedagogikada va didaktikada ko’nikma va malaka haqida batafsil ma’lumot
beriladi. Ko’nikma deganda o’quvchining u yoki bu masalani yecha olish qobili-
yati tushuniladi. Ko’nikma jamlanib malakaga aylanadi. Malakaga ega o’quvchi
masalani tez va to’g’ri yecha oladi. Umumta’lim maktabini bitirayotgan
yoshlarimizning aksariyati masala yechishda ko’nikmaga ega bo’lishib, malaka esa
shakllanmaganligi kuzatilmoqda. Bu muammoni yechimiga sistemali yondashuv
usuli zarur. Agar o’quv jarayonini sistema deb olsak, uning elementlari: o’quvchi,
o’qituvchi, o’quv adabiyotlari, madaniy muhit va hokazolar hisoblanadi. Ushbu
elementlar ham o’z navbatida sistema hisoblanadi. Masalan o’quvchi shaxsini ol-
sak, u murakkab sistema hisoblanadi. Uning elementlari: o’quvchi ongi, talanti,
qiziqishi, sabr-toqati, mehnatsevarligi, o’qishdan maqsadi va hokazolardan iborat
bo’ladi. O’quvchilarning malakali bo’lishi nafaqat ularning shaxsiy xislatlariga,
balkim fizika o’qituvchisining malakasiga, tajribasiga va dars o’tish uslubiyatiga
ham bog’liq bo’ladi. O’quvchi va o’qituvchi o’rtasidagi o’zaro muloqat ochiq de-
mokratik asosga ega bo’lsagina kutilgan natijaga erishish mumkin.
Fizikadan masalalar sinfda va uyda yechilishi mumkin. Sinfda masala
yechish usuli haqida to’xtalamiz. Dars boshida o’qituvchi masala shartini doskaga
yozib namuna sifatida bir yoki ikkita masalani yechib ko’rsatadi. Navbatdagi ma-
salani yechishni o’quvchilarning o’zlariga taklif etadi. O’qituvchi sinfni aylanib
o’quvchilar bajarayotgan amallarni kuzatib boradi. Ulgurmayotgan yoki xatollikka
yo’l qo’yayotgan o’quvchilarga yordam beradi, ularni rag’batlantirib turadi. Yax-
shi o’zlashtirayotgan o’quvchilarga navbatdagi masalani yechishni tavsiya etadi.
Xuddi shuningdek, o’quvchilardan biriga masalani doskada yechishni ham taklif
etish mumkin. Bu usulda o’quvchilar mustaqil fikrlash, mulohaza yuritish kabi
ko’nikma va malakani egallashlariga erishila boriladi. Masalani o’quvchilarga
mustaqil yechishni tavsiya etganda biroz muddat sukut saqlash lozim, ya’ni
o’quvchilar masalani mustaqil yechishga intilsinlar. So’ngra lozim bo’lsa yordam
ko’rsatish kerak.
Masala yechishni uyda bajarishga ham tavsiya etish lozim. Uy vazifasi sifa-
tida beriladigan masalalar o’quvchilarning bilim darajasiga mos bo’lmog’i kerak,
aks holda ular uy vazifasini bajarishmaydi. Xuddi shuningdek masalalar soni had-
dan ortiq bo’lmasligi kerak. Chunki, o’quvchilarning boshqa fanlar bo’yicha uy
vazifasini bajarishga ham vaqti yetarli bo’lsin.
86
Uyga berilgan vazifalarni navbatdagi darsda tekshirish zarur, aks holda
o’quvchilar uyda masala yechishga sovuqqonlik bilan qarashadi. Uyga berilgan
vazifa albatta baholanishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |