O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

 
Issiqlik hodisalari.  
 
Issiqlik va sovuqlik inson hayotining eng muhim vositasi hisoblanadi. Shun-
ing uchun issiqlik tabiati juda qadimdan olimlarni qiziqtirib kelgan. Ammo issiqlik 
nazariyasi 
_____




XIX
asrga kelib  o’z  yakunini topdi. Eng avvalo issiqlikning  “teplarod” 
modeli yaratildi. Bu nazariya tarofdorlari fikriga ko’ra issiqlik bu og’irliksiz elastik 
muhit  hisoblanib  u  issiqroq  jismda  ko’proq,  sovuq  jismda  kamroq  bo’ladi,  agar 
sovuq  jism  issiqroq  jismga  tegizilsa  teplarod  issiqroq  jismdan  sovuqroq  jismga 
oqib o’tadi deb fikr yuritishadi. Ikkinchi nazariya tarafdorlari moddalar atomlar va 
molekulalardan tashkil topgan ekan, issiqlik modda zarrachalarining harakati bilan 
bog’liq  bo’lishi  kerak  deb  talqin  qilishdi.  Ko’p  yillik  tortishuvdan  so’ng  is-
siqlikning  mexanik  nazariyasi  tantana  qildi.  Fizikaning    universal  qonuni  energi-
yaning  saqlanish  qonuni  issiqlik  hodisalari  uchun  quyidagi  termodinamikaning 
qonuni sifatida talqin etiladi. 
T
R
A
T
R
M
m
P
A
dU
dQ







;
.


 
V
p
A


 
 
di 
 
                                                                    Q       d  A 
Q
R
Q
R
U
R
Q
T
RT
RT
RT
dQ
RT
U
5
3
5
2
2
3
5
2
;
2
5
2
3
2
3







  
 
Demak, bir atomli ideal gazga berilgan issiqlik miqdorining, 
Q
5
3
 qismi uning 
ichki energiyani oshirishga, 
Q
5
2
 qismi esa ish bajarishga sarf etilar ekan. Termodi-
namikaning  II  qonuni  issiqlik  jarayonining  yo’nalishiga  tegishli.  Issiqlik  miqdori 
doimo isiqroq jismdan sovuqroq jismga o’tadi. Termodinimikaning ikkinchi qon-
unining statistik talqini entropiya tushinchasini kiritish orqali izohlanadi. 
           S=klnW,      k-Bolsmon doimiysi. 
                               W-holat funksiyasi. 
 
Maksvell taqsimoti va termodinamik jarayonlar. 
 
Ko’p  sonli  zarrachalardan  tashkil  topgan  sistema  statistika  qonunlariga 
bo’ysunadi. Ana shu statistika taqsimoti Maksvell tamonidan gazlar uchun keltirib 
chiqariladi.  Maksvell fikricha N ta molekuladan tashkil topgan gazda molekulalar 
sonining  tezlik  bo’yicha  taqsimotini  quyidagicha  grafik  ko’rinishda  ifodalash 
mumkin. 

---

 
112 
 
 
 
 
 
   
dN
d

 
 
 
 
 
 
 
 
o 
                                                  V
eh
        

ar
        

 
kv
                           

 
 
Molekulyar fizika bo’limida va termodinamikadagi ko’pgina jarayonlarni ana shu 
taqsimot 
asosida 
tushintirish 
mumkin. 
(Parlanish, 
diffuziya, 
issiqlik 
o’tkazuvchanligi va hokazo).