O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа’lim vаzirligi

Frontаl tаjribа-аmаliy mаshg’ulotlаrdа guruhdаgi bаrchа tаlаbаlаr bir tipdаgi 
jihozlаrdа  yakkа-yakkа  bo’lib  yoki  kichik  guruhlаrgа  bo’linib  ishlаb,  bir  xil 
topshiriqni bаjаrаdilаr. 
 
Nofrontаl  tаjribа-аmаliy  mаshg’ulotlаrdа  tаlаbаlаr  kichik  guruhlаrgа 
bo’linnib  hаr  xil  mаshqlаrni  bаjаrаdilаr  yoki  hаr  xil  jihoz  vа  moslаmаlаrdа 
ishlаydilаr. 
 

---

qaramay  umumkasbiy  va  maxsus  fanlarni  o’rganishda  nofrontal  tajriba-amaliy 
mashg’ulotlar  ko’p  hollarda  o’tkaziladi,chunki  bunda  hamma  talabalar  uchun  bir 
turdagi jihoz va moslamalarni bo’lishi shart emas. 
Tajriba-amaliy  mashg’ulotlar  davomida  talabalar  ma’lum  bir  jarayonni 
kuzatadilar,  tavsiflaydilar,  kattaliklarni  o’lchaydilar,  hisoblaydilar,  biror  hodisa 
bo’yicha eksperimentlar o’tkazadilar, natijalarni umumlashtiradilar, tahlil qiladilar, 
mexanizm  va  yig’ma  birikmalarni  qismlarga  ajratadilar-yig’adilar,  rostlaydilar, 
sozlaydilar, nazorat qiladilar.  
Umumkasbiy  va  maxsus  fanlarni  o’rganishda  o’tkaziladigan  tajriba-amaliy 
mashg’ulotlarini quyidagi 8.1-jadvaldagi ko’rinishda guruhlash mumkin. 
8.1-jadval 
Maxsus fanlardan tajriba-amaliy mashg’ulotlarining mazmuniga ko’ra 
guruhlari 
T/
r 
Tajriba-amaliy mashg’ulot 
turi 
Tajriba-amaliy 
mashg’ulotlarda 
bajariladigan ishlar 
mazmuni 
O’quv fani 
nomi 
1 
Har xil texnikaviy hodisa va 
jarayonlarni, xom-ashyo, 
material hamda 
mahsulotlarning xossalarini 
kuzatish va tahlil qilish 
Po’latning xossalariga 
termik ishlov berishning 
turlari va rejimlari ta’sirini 
aniqlash 
Konstruktsion 
materiallar 
texnologiyasi 
Urug’larning ekilish 
xossalari (urug’ 
unuvchanligini, tozaligini, 
ekishga yaroqliligini 
aniqlash) 
Dehqonchilik 
asoslari 
2 
Mashina, mexanizm, apparat, 
asbob, moslama va shu 
kabilarning tuzilishi hamda 
ishlashini kuzatish va tahlil 
qilish  
Don yig’ish kombaynining 
sozlanishlarini amalga 
oshirish 
Qishloq 
xo’jalik 
mashinalari 
Erga ishlov berish 
texnologiyasini tuzish 
Qishloq 
xo’jaligini 
mexanizatsiya
lashg 

---

 
8.3.Tajriba-amaliy mashg’ulotlarini o’tkazish metodikasi. 
Maxsus  fan  o’qituvchilari  maxsus  fanlardan  tajriba-amaliy  mashg’ulotlarini 
o’tkazar  ekanlar,  talabalarni  nazariy  mashg’ulotlar  davomida  olgan  bilim  va 
ko’nikmalaridan foydalanadilar, ularni chuqurlashtiradilar.  
Tajriba-amaliy  mashg’ulotlardan  ko’zda  tutilgan  maqsad  ko’p  jihatdan  uni 
o’tkazish metodikasini talabalar ishiga maxsus fan o’qituvchisining rahbarlik qilish 
usullarini,  ayrim  tajriba  yoki  amaliy  ishlarni  bajarish  tartibi  va  shu  kabilarni 
belgilab  beradi.  Talabalar  nazariy  materialni  o’zlashtirib  olganlaridan, 
o’rganilayotgan  hodisalar,  jarayonlar  bilan  tanishganlaridan  so’ng  ular  bilan 
tajriba-amaliy  mashg’ulotni  o’tkazish  ancha  oson  ko’chadi.  Bu  holda 
o’qituvchining  yangi  mavzu  bo’yicha  mashg’ulot  o’tkazishga  oid  o’quv  axboroti 
nihoyatda  qisqa  va  aniq  bo’ladi.  Natijasiga  asoslanib  talabalar  ma’lum  xulosalar 
chiqarishi  kerak  bo’lgan  tajriba-amaliy  mashg’ulotlarni  bajarish  ancha  murakkab 
hisoblanib, ta’lim oluvchilarni bunga oldindan tayyorlash va o’qituvchining o’quv 
axboroti  ancha  batafsil  bo’lishi  zarur.  Bunday  ish  davomida  o’qituvchi  talabalar 
ishini  kuzatibgina  qolmay,  balki  ularning  faoliyatini  yo’lga  soladi,  ularni  zarur 
xulosalarga olib keladi. 
3 
Texnikaviy kattaliklar, 
parametrlar, xarakteristikalar 
orasidagi miqdoriy va sifatiy 
bog’lanishlarni tekshirish. Bu 
bog’lanishlarning optimal 
qiymatlarini aniqlash 
Traktorning tortish kuchini 
aniqlash 
Traktor va 
avtomobillar 
4 
Har xil texnikaviy va 
texnolgik kattaliklarni 
aniqlash va nazorat qilish 
uchun nazorat qiliash 
asboblaridan foydalanish 
usullarini o’rganish 
Tuproq namligini quritish 
pechi va tarozilar 
yordamida aniqlash 
 Dehqonchilik 
asoslari 
Moyning qovushqoqligini 
viskozimetr bilan aniqlash 
Yonilg’i-
moylash 
materiallari 
5 
Buzuqliklarni diagnostik 
qilish, sozlash, rostlash, 
moslash va h.k. 
Mashinalar 
agregatlari,mexanizm va 
tarkibiy qismlarini sozlash 
va rostlash 
Mashina va 
jihozlarga 
TXK va 
ta’mirlash 

---

O’qituvchi 
talabalarga 
tajriba-amaliy 
mashg’ulotlarining 
bajarilish 
jarayoniga  yo’riqnoma  berish  yo’li  bilan  rahbarlik  qiladi.  Yo’riqnoma  berishdan 
ko’zlangap asosiy maqsad talabalar ongida topshiriqni eng samarali bajarish uchun 
faoliyatning yo’nalish asoslarini yaratishdan iborat. 
Psixologlarning  tadqiqotlari  shuni  ko’rsatadiki,  insonning  mehnat  faoliyati 
ikki  tomonga:  yo’nalish  va  ijro  tomonlariga  ega.  Yo’nalish  tomoni  faoliyatning 
ob’ektiv  sharoitlarining  (masalalar,  usullar,  mezonlar,  bajarilish  shartlari,  texnika 
vositalari  va  shu  kabilar)ning  inson  ruhiyatidagi  in’ikosi,  ijro  tomoni  esa 
harakatning  bevosita  bajarilishi.  I.  P.  Pavlov  ta’limotiga  ko’ra,  yo’nalish  refleksi 
markaziy  asab  tizimida  shartli  bog’lanishlar  hosil  bo’lishiga  asos  hisoblanadi.  Bu 
bog’lanishlar bilim, ko’nikma va malakalar hosil qilishniig fiziologik asosidir.
 
Tajriba-amaliy  mashg’ulotlarini  o’quv  jarayonida  amalga  oshirishda 
yo’riqnomalar  tizimidan  foydalaniladi.  Yo’riqnomalar  mashg’ulotda  o’tkazilish 
vaqtiga  ko’ra  kirish,  joriy  va  yakunlovchi  yo’riqnomalarga;  ma’lumot  berish 
usuliga ko’ra og’zaki va yozma yo’riqnomaga bo’linadi.