О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Yo`g`otepa  —  Samarqand viloyat Ishtixon rayonidagi qishloq. Toshkent yaqinida ham 
Yo`g`ontepa degan joy bor (yo`g`on — katta, semiz, ulkan demakdir; ingichka nomli joylar ham 
bor). Yo`g`ontepa — katta tepa degan ma`noni anglatadi.
 
Kavsar — Samarqand viloyati Ishtixon rayonidagi qishloq nomi. Aslida biron-bir suv — 
buloq yoki ko`l nomi bo`lsa kerak. Qishloq suvi shirin bo`lganligi sababli «jannat suvi» — 
«jannat bulog`i» degan nom olgan.
 
Gumbaz  —  Samarqand viloyati Pastdarg`om rayonidagi qishloq nomi. Qubbali bino 
gumbaz deyilgan, shu bilan birga toza suv saqlanadigan sardobalar ham usti pishgan g`ishtdan 
gumbazli qilib ishlanganligi sababli qisqagina gumbaz deb atalgan. Qishloq nomi xam o`sha 
so`zdan  olingan.  Zarafshon  vohasida yashaydigan  qora qipchoqlarning bir urug`i gumbaz deb 
yuritilgan va qadimdan Pastdarg`om rayonida yashab kelgan.
 
Go`rxokasoy  —  Samarqand viloyati Nurota rayonidagi soy. Go`rxona mozor, qabriston 
degan ma`noni anglatadi; qabristonga o`xshagan joydan o`tganligi sababli soyga ham 
Go`rxonasoy deb nom berilgan.
 
Davlatobod  —  Samarqand viloyati Samarqand rayonidagi qishloq nomi. Temurning 
Samarqand shahridagi bog`laridan biri Davlatobod nomi bilan atalgan. Buning o`rnida tashkil 
topgan qishloq xam o`sha Temur bog`ining nomi bilan Davlatobod deb nomlangan.
 
Dahbed — Samarqand viloyati Oqdaryo rayonidagi qishloq. Tojikcha — dah — o`n, bed 
— tol, ya`ni o`ntol degan ma`noni anglatadi. Qishloq ham shu nom bilan yuritiladi.
 
Deybaland — Samarqand viloyati Nurota rayonidagi qishloq nomi. Tojikcha Dehibaland 
baland joydagi qishloq, ya`ni baland qishloq degan ma`noni bildiradi. Qishloq shu nom bilan 
ataladi.
 
Dukchilik  —  Samarqand rayonidagi qishloq. Bu erda dukchilik (yikchilik), bo`z to`qish 
uchun duk (yik) yasash kasbi bilan shug`ullanishgan. SHu sababdan kishlok shu nomni olgan.
 
Jaylov  —  Samarqand viloyati Xatirchi rayonidagi qishloq nomi. Jaylov —  yaylov 
so`zining shevada talaffuz etilishi. YAylov asli yozda mol-qo`y boqiladigan joy demakdir. 
Qishloq nomi o`sha so`zdan olingan.
 
Jalpaqteva  —  Samarqand viloyati Urgut rayonidagi qishloq. Ba`zilar yalpoqtepa deb 
to`g`ri talaffuz qiladilar. O`zbek-qipchoqlar tepa deyish o`rniga «teva» deb talaffuz qiladilar. 
Qishloqda jarat urug`i yashagani uchun uni Jarat ham deyishadi. YAlpoq tepani erli  xalq 
shevasida Jalpoqtepa deyishadi.
 

---

 
97 
Jo`gi  -  Samarqand viloyati Narpay rayonidagi qishloq nomi. Jo`gi —  O`rta Osiyo 
lo`lilarining bir qavmi. Jo`gi so`zining «qashshoq», «kambag`al» ma`nosi ham bor.
 
Dapsan —  tog` yonbag`ridagi tekis maydoncha, supa degan ma`noni anglatadi. Farg`ona 
viloyati O`zbekiston rayonida Depsan degan qishloq bor. Surxondaryo viloyati Jarqo`rg`on  
rayonida Jo`gidapsan degan  tepalik ham bor.
 
Qo`shxavut — Samarqand viloyati Xatirchi rayonidagi qishloq nomi. SHu qishloqliklar va 
Nurota rayonining qo`shni qishloqlarida yashaydiganlar hovuzni «hovut» deyishadi. Hovuz so`zi 
o`zbek tilining barcha shevalarida arabchaga aslida yaqin shakllarda («ovuz», «avuz» deb) 
tallaffuz etiladi. Qishloqda ikkita hovuz bo`lganligi sababli erli xalq Qo`shhovuz — Qo`shhavut 
deb atay boshlaganlar.
 
Gonchi — Samarqand viloyati Oqdaryo rayonidagi ariq va Tojikiston Jumhuriyati Xo`jand 
rayonidagi qishloq nomi. Gon (gonchi) so`zi tarixiy manbalarda, jumladan Alisher Navoiy 
asarlarida ko`p uchraydi. Gonchi —  it g`ajib uzmasin uchun o`ning arqoniga bog`lanadigan 
yog`och, jun to`qimini tishlab iflos qilmasin uchun otning bo`yniga bog`lanadigan tayoq ham 
gonchi deyiladi.
 
Afrosiyob — Samarqand shaxrining dastlabki nomi. Hozir   arxeologiyaga   oid  kurikxona 
shu tepalikdan topilgan arxeologiyaga oid topilmalar Samarqandning yoshini aniqlashda asos 
bo`lib xizmat qiladi. Sug`dcha par siyov (par siyoh ob) —  qora suv tepaligi degan ma`noni 
bildiradi. YA. G`. G`ulomovning fikricha, Solor, Kaykovus, Zolariq va Afrosiyob nomlari 
«SHohnoma» kitobi ta`siri ostida maydonga kelgan bo`lsa kerak.
 
Varaksar  —  Samarqand yaqinidagi Robotxoja qish-log`ining oldingi nomi. Bu so`z 
«varg», «bandivarg» shaklida Rudakiy asarlarida ham tilga olingan, Varaksar «to`g`on boshi» 
demakdir. Haqiqatan ham o`rta asrlardayoq bu qishloq yonida Zarafshonga to`g`on qurilib, daryo 
suvi uch tarmoqqa bo`lingan. Bu ariqlar keyinchalik Darg`om, Abbos va Qoraunus deb atalgan. 
YAqin vaqtlargacha Zarafshon vodiysidagi Barkbon shahri yaqinidagi Varakdex —  To`g`on 
qishlog`i bo`lgan. Qishloq hozir ham shu nom bilan ataladi.
 
SHunday qilib o`qituvchi keltirilgan tarixiy-geografik joylarning nomlari va toponimlaryga 
asoslanib, mazkur darsda Samarqand va uning vohasida juda ajoyib va turli-tuman nomlarning 
bir guruhinigina ko`rib chiqishga muvaffaq bo`linganini, o`quvchilar ham o`z jonajon maktabi, 
jamoa va davlat xo`jaligi, qishloq va rayon hududidagi nomlarning kelib chiqishi bilan qiziqishi 
hamda mana shunday toponimik ma`lumotlar yig`ishi zarurligi, bu esa ularga jonajon o`lka 
tarixini o`rganishda, mustaqil ijod qilishda olgan bilimlarini chuqurlashtirishda yaqindan yordam 
berishini ta`kidlaydi.