O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi



Download 355,71 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/6
Sana08.07.2021
Hajmi355,71 Kb.
#112112
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
ozbek xalq oyinlaridan foydalanib oquvchi yoshlarning irodaviy sifatlarini (1)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

K

K

u

u

r

r

s

s

i

i

 

 

i

i

s

s

h

h

i

i

n

n

i

i

n

n

g

g

 

 

m

m

a

a

q

q

s

s

a

a

d

d

i

i

.

.



 

 

 



 

O’zbek  xalq  o’yinlaridan  foydalanib 

o’quvchi  yoshlarning  irodaviy  sifatlarini  tarbiyalashning 

imkoniyatlarini 

aniqlash undan foydalanishning shakl va usullarini asoslab berish.

 

 



 

Kurs  ishining  ob’ekti. 

O’zbek  xalq  o’yinlaridan  foydalanib  o’quvchi 

yoshlarning irodaviy sifatlar-ini tarbiyalash 

jarayoni 



  Kurs  ishining  predmeti

  O’zbek  xalq  o’yinlaridan  foydalanib 

o’quvchi yoshlarning irodaviy sifatlar-ini

 

 



t

t

a



a

r

r



b

b

i



i

y

y



a

a

l



l

a

a



s

s

h



h

u

u



n

n

i



i

n

n



g

g

 



 shakl va  yo‘llari.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

K

K

u

u

r

r

s

s

 

 

i

i

s

s

h

h

i

i

n

n

i

i

n

n

g

g

 

 

v

v

a

a

z

z

i

i

f

f

a

a

l

l

a

a

r

r

i

i

:

:



 

 

1



1

.

.

 

 

O’zbek xalq o’yinlariga 

o

o

i



i

d

d



 

 

a



a

d

d



a

a

b



b

i

i



y

y

o



o

t

t



l

l

a



a

r

r



n

n

i



i

 

 



t

t

a



a

h

h



l

l

i



i

l

l



 

 

q



q

i

i



l

l

i



i

s

s



h

h

.



.

 

 



2

2

.

.

 

 

O’zbek  xalq  o’yinlaridan  foydalanib  o’quvchi  yoshlarning 

irodaviy  sifatlar-ini

 

 



t

t

a



a

r

r



b

b

i



i

y

y



a

a

l



l

a

a



s

s

h



h

u

u



n

n

i



i

n

n



g

g

 



 

 

 



 

 

s



s

h

h



a

a

k



k

l

l



 

 

v



v

a

a



 

 

u



u

s

s



u

u

l



l

l

l



a

a

r



r

i

i



n

n

i



i

 

 



a

a

s



s

o

o



s

s

l



l

a

a



b

b

 



 

b

b



e

e

r



r

i

i



s

s

h



h

.

.



 

 

K



K

u

u

r

r

s

s

 

 

i

i

s

s

h

h

i

i

n

n

i

i

n

n

g

g

 

 

t

t

u

u

z

z

i

i

l

l

i

i

s

s

h

h

i

i

.

.

 

 

K

K



i

i

r



r

i

i



s

s

h



h

,

,



 

 

a



a

s

s



o

o

s



s

i

i



y

y

 



 

q

q



i

i

s



s

m

m



,

,

 



 

x

x



u

u

l



l

o

o



s

s

a



a

,

,



 

 

f



f

o

o



y

y

d



d

a

a



l

l

a



a

n

n



g

g

a



a

n

n



 

 

a



a

d

d



a

a

b



b

i

i



y

y

o



o

t

t



l

l

a



a

r

r



 

 

r



r

o

o



y



y

x

x



a

a

t



t

i

i



.

.

 



 

 

 



 

 

 



 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

           

Mustakil  O‘zbekistonimizning  istikloli  tufayli,  boshka  soxalarda 

bo‘lganidek,  boshlangich  ta’lim  soxasida  xam  katta  o‘zgarishlar  yuz 

bermokda.  Buni  biz  boshlangich  sinflar  faoliyatiga  milliy  urf-odatlar, 

an’analarning  dadil  kirib  kelayotgani,  barcha  darslarning  davlat  tilida 

o‘tilayotgani  kabi  misollarda  ko‘rishimiz  mumkin.  Eng  kuvonchlisi  o‘zbek 

xalk milliy o‘yinlarining maktab dasturlaridan keng o‘rin olishidir. 

 

Xalk o‘yinlari xalk ijodining o‘ziga xos turi bo‘lib, ko‘p asrlik tarixga 



ega.  Xar  bir  xalkning  o‘z  milliy  o‘yinlari  mavjud.  Ular  o‘sha  xalkning 


madaniyati,  urf-odatlari,  ijodi,    mexnat  faoliyati  asosida  vujudga  keladi. 

Shuningdek, o‘zbek xalk milliy o‘yinlari xalkimizning buyuk merosi sifatida 

kadim zamondan bugungi kungacha saklanib va saykallanib kelmokda. 

 

Ma’lumki,  kadimda  o‘zbek  xalk  o‘yinlari  katta  sayillarda,  ommaviy 



tamoillarda  keng  ko‘llanilgan.  O‘zbek  xalk  milliy  o‘yinlarining    tuzilishi, 

mazmuni  turlicha  bo‘lib,  ular  xalkimizning    moddiy,  maishiy  va  ma’naviy 

tarixini o‘rgatishda muxim manbaalardan biri xisoblanadi. 

 

Bobokalonlarimiz Maxmud Koshgariy, Abu Rayxon Beruniy, Abu Ali 



Ibn  Sino  asarlarida  xam  bolalar  ijodkorligi,  folklor  o‘yinlariga  taallukli 

ma’lumotlar  juda  ko‘p  uchraydi.  Jumladan,  «Devanu-lugatit  turk»  kitobida 

o‘yinlarning tur va yo‘nalishlari xakida kizikarli ma’lumotlar keltirilgan.  

O‘zbek  pedagogikasi  tarixi  ravnakiga  katta  ulush  ko‘shgan  iste’dodli 

murabbiy, shoir, zabardast olim va moxir tarjimon Muxammad Rizo Ogaxiy 

(1809-1870) 

«Ta’vizul-oshikin»  devonida  o‘zbek  milliy  o‘yinlari: 

chavandoz, ot ustida kurash tushish, ot ustida kilichbozlik, chavgon, yogoch 

ot,  chillak,  sopkon,    kamondan  otish  bo‘yicha  merganlik,  shatranj,  karda, 

dorboz, poyga, varrak, yogoch xukka, masxarabozlik, tosh ko‘tarish, pachok 

o‘yini, oshik o‘yini, to‘p o‘yini va boshkalar to‘grisida ma’lumotlar berib,  bu 

o‘yinlarning koidalarini birma-bir izoxlaydi. Ogaxiy «Kurash» she’rida xalk 

milliy sport o‘yinlaridan bo‘lgan  kurashni juda yaxshi bayon etadi. 

 

Biri – biriga  zo‘r  izxor  aylab, 



Yikorga  ne  allakim  bor  aylab. 

Buyun olib bariga ko‘rguzib  sho‘r 

Biri changak solib, izxor etib zo‘r, 

Madad  chun  biriga  tam’   yeturdi, 

Ko‘tarib  birni  andok  yerga  urdi. 

 



 

Ogaxiy  fikricha,  kurash  bilan  shugullanish  bolalarni  kat’iy  intizomga 

odatlantiradi, u kuchiga ishonch xosil kilish bilan birga, ularning jismoniy va 

akliy  kamolotiga  ijobiy  ta’sir  kiladi.  U  «Poyga  ta’rifida»  asarida  poygaga 

tibbiy  va  jismoniy  tarbiya  nuktai-nazaridan  baxo  beradi.  «Otda  yelish 

bolaligida  gavdasini  tutolmaslikka  mubtalo  bo‘lgan    kishilarni  aklining  

susayishidan, yurak xurujlaridan xalos etadi va jismonan bakuvvat kiladi, uni 

orzu-umid bilan yashashga, intilishga undaydi», - deydi. 

 

Bolalar o‘yinining yana bir foydalisi chavgon o‘yini bo‘lib, u bolalarni 



jangga  o‘rgatib,  toblab,  chiniktirib,  jismoniy  kuch-kuvvatini  oshirib  boradi. 

Bu xakda u shunday yozadi: 

 

Chikib  maydon  aro  to  kuyu-chavgon  o‘yinni   ko‘ring, 

Agar mushkul desang mushkul, va gar oson desang oson ...  

 

 



So‘z  va  ko‘shikli  o‘yinlar  esa  bolalarning  nutkini  o‘stirish  bilan 

birgalikda,    ularni  chechanlikka  o‘rgatadigan  tarbiya  vositasi  ekanligini 

tushuntiradi. 

 

Shu  tarzda  Ogaxiy  o‘zbek  milliy  o‘yinlari  bolalarni  ziyraklikka 



o‘rgatishda,  jismonan  bakuvvat  bo‘lib  o‘sishda  muxim  tarbiya  vositasi 

ekanini  yorkin  ifodalab  bergan.  Xullas,  kadimda  milliy  o‘yinlarimiz  buyuk 

allomalarimiz va mutaxassislarimizning asarlari orkali bizga xam yetib keldi. 

 

Mustakil  o‘lka  yoshlarining  xar  tomonlama  kamol  topgan  shaxs  kilib 



tarbiyalashda  jismoniy  tarbiyaning,  kolaversa,  milliy  jismoniy  tarbiya 

usullarining  axamiyati  juda  katta.  O‘lkamiz  tarixiga  nazar  tashlasak,  kadim 

zamonlarda  milliy  sport,  xarakatli  o‘yin  va    ko‘ngil  ochishlardan  ota-

bobolarimiz, ona-momolarimiz bayramlarda, sayillarda keng foydalanishgan. 

Navro‘z,  xosil  bayramlari,  Ramazon  xayiti,  Kurbon  xayit  va  boshka 



bayramlarda  ulok  chopish,  kurash,  ko‘pkari  kabi  xilma-xil  o‘yinlar,  ko‘ngil 

ochishlar o‘tkazilgan. 

 

Milliy  jismoniy  mashklar  sport  va  xarakatli  o‘yinlarning  xilma-xilligi, 



ulardan  o‘kuv-tarbiya  jarayonining    juda  ko‘p  soxalarida  ko‘llash  imkonini 

beradi.  Ko‘kon  shaxridagi  37-o‘rta  umumta’lim  maktabining  1  «V»  sinfida 

pedagogik  amaliyot  davrida  shuni  o‘rganib  oldimki,  kuni  uzaytirilgan 

guruxlarda xar xil xarakatli o‘yinlar uyushtirish, maxsus guruxlarda kizikarli 

va  bajarilishi  oson  bo‘lgan  mashklar  tashkil  etish  o‘kuvchilar  xarakat 

sifatlarini to‘gri  shakllantirishga katta yordam berar ekan. 

 

Xulosa kilib aytganda, o‘zbek xalkining o‘ziga xos milliy  urf-odatlari, 



ajoyib  an’analari  bo‘lgan.  Xattoki,  yoshlarning  barkamol  shakllanishlari 

uchun  xalkimiz  kadim-kadimdan  jiddiy  e’tibor  berib  kelgan.  O‘sha 

davrdanok milliy xalk o‘yinlari keng rivojlangan. Bu o‘yinlar yosh avlodning  

jismonan bakuvvat va soglom bo‘lib ulgayishida juda  ko‘l kelgan. 

O‘zbek  xalk  o‘yinlarini  xozirgi  kunda  xam    inson  shaxsini  tarbiyalashdagi 

o‘rni  bekiyosdir.  O‘zbek  xalk  o‘yinlari  o‘zining  turli  yosh,  jins,  shaxar  va 

kishlokka  mo‘ljallangan  keng  kamrovliligi  bilan  ajralib  turadi.  Birok,  bu 

jixatlarning  kam  yoritilganligi  va  kam  o‘rganilganligi  sababli  o‘zbek  xalk 

o‘yinlariga  xar  tomonlama  tasnif  berish  o‘ta  mushkul.  Shunga  karamasdan, 

ularni  nazoratdan  o‘tkazish  va  o‘rganish  o‘yinlarni  shartli  ravishda  

kuyidagidek turlarga bo‘lib chikish imkoniyatini beradi: 

1)  turli yoshdagilar o‘yinlari (go‘daklik, bolalik, o‘spirinlik va x.kazolar); 

2)  turli  jinsdagi  odamlar  o‘yinlari  (o‘gil  bolalar,  kiz  bolalar,  erkaklar  va 

ayollar); 

3)  mavsumiy o‘yinlar (baxorgi, yozgi, kuzgi, kishki); 

4)  turli  ifoda  vositalaridan  foydalanishga  asoslangan  o‘yinlar  (so‘z,  kuy, 

ko‘shik, raks, pantomima, syujetli, saxna, turli xususiyatli va xokazolar). 



Sunggi  tur  o‘yin  turli  ifoda  va  sitatalardan  foydalangan  xolda  amalga 

oshiriladi.  Masalan,  so‘z,  ko‘shik,  raks,  xarakat,  saxna  tomoshalari, 

shuningdek,  kilich,  kaltak,  toshchalar,  yongokchalar  kabi  oddiy  narsalar 

asosiy  ifoda  o‘xshashligi  yoki  narsalar  o‘yinning  xarakterini,  shaklini, 

mazmunini  va    rolini  belgilaydi.  Deylik,  o‘yinda  asosiy  vosita  so‘z  bo‘lsa, 

so‘z o‘yini, agar xarakat, tezlik, kurash bo‘lsa, bu xarakat – musobaka o‘yini 

bo‘ladi.  Agarda    o‘yinda  syujet,  badiiy  timsol  vositasida  muayyan    xayotiy 

xodisa o‘z aksini topsa, bu saxna o‘yini, asar asosiy rol ko‘shik jurnavozlikka  

berilsa, bu ko‘shik o‘yini yoki jo‘rnavozlikdagi ko‘shik o‘yini bo‘ladi. 

U  yoki  bu  vositadan  foydalanishga  asoslangan  o‘yinlar  sof  xolda 

uchramaydi,  boshka  o‘yinlar  yoki  turkumlar  bilan  chatishib  ketadi.  Zero, 

ularda  turli  yoshdagi,  jinsdagi  odamlar  turli  fasllarda  o‘ynaydilar.  Shu  bois 

bir turkumda nishonlanadigan o‘yinlar boshkasida takrorlanishi mumkin. 

Turli  yoshdagi  odamlar  guruxiga  moslangan  va  xayotning  ma’lum 

boskichida  o‘ynaladigan  o‘yinlar  avloddan-avlodga  o‘tib  kelgan.  Yoshi 

o‘tinkirab  kolguncha  odamlar  bamisoli  xalk  o‘yinlari  «maktab»ini  o‘tgan, 

bunda  xar  bir  sinfda  u  yoki  bu  yoshga  tegishli  o‘yinlardan  foydalanganlar. 

Xar  bir  yosh  xususiyati  o‘yinlarning  moxiyati  va  mazmunini  belgilagan. 

Masalan,  yosh  bolalar  o‘rtasida  o‘yinchok  va  ko‘girchoklar  bilan  boglik 

o‘yinlar,  oralik  yoshdagi  bolalar  o‘rtasida  –  syujetli  taklid  o‘yinlari  keng 

tarkalgan.  «Xakalam-xakalam»,  «Kelin-kuyov»,  «Kuvlashmachok»  kabi 

o‘yinlar bugungi kunda xam bolalar tomonidan sevib o‘ynaladi. 

O‘yinlar bolalar va yoshlarga nima beradi? 

O‘yin bolalarning, xususan, 2 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning 

asosiy  mashguloti  xisoblanadi,  keyinchalik  o‘kish  va  mexnatga  almashadi. 

O‘yinlar  bolalar  uchun  xayotga,  kelajakdagi  vokea-xodisalarga  o‘ziga  xos 

tayyorgarlik  maktabi  xisoblanadi.  Ular  bolalarni  nafakat  jisman,  balki  aklan 

stirib,  ongini  boyitadi,  bolalar  xayolotini  uygotadi,  xotirasini  charxlab, 




irodani  mustaxkamlaydi.  O‘yinlar  jarayonida  bola  deyarli  bilimlarni 

egallaydi,  shaxs  kamolotidagi  zarur  malakani  oshiradi.  O‘yinlar  kelajakdagi 

katta  xayot  bo‘sagasidagi  tayyorgarlik  bo‘lib  xizmat  kilgan.  «Agar  bola 

o‘yinni  vijdonan  o‘ynasa,  xayotda  xam  vijdonan  yashaydi»  deb  bejiz 

aytishmaydi-da.  Xullas,  o‘yinlar  bolalarda  ijodiy  faollik,    tashabbus, 

jamoatchilik, tashkilotchilik o‘kuvi va malakasini rivojlantirishning samarali 

vositasidir. 

O‘yinlar  inson  xayotida  shunday  axamiyat  kasb  etadiki,  ularga  karab 

inson shaxsiyati, xarakteri manfaatlari, kizikishlari,  kobiliyatlari xakida fikr 

yuritish mumkin. O‘zbeklar farzandlarida bolaligidanok baxodirlik, xarbiylik, 

jangovarlik malakalarini shakllantirganlar. 

Xalk  dostoni  «Alpomish»dagi  sevimli  bosh  kaxramon  Xakimbek 

xakidagi  satrlar  shundan  dalolat  beradi.  Demak,  o‘yinlar  inson  shaxsini 

kamol  toptirishda  asosiy  vosita  xisoblanadi.  O‘yin  bola  uchun  birinchi 

maktab. Bobolar va buvilarning kattikko‘l ota-onalarga «Bolalarning o‘yiniga 

xalakit  bermanglar!»  deb  tanbex  berishlari  bejiz  emasda.  Milliy 

o‘yinlarimizda tez xarakatli va akliy o‘yinlar mavjud. Masalan, «Kes-kes» va 

«Olib kochar» o‘yinlarini karab chikaylik. 




Download 355,71 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish