O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

 

2.2. O‘zbekiston va Xitoy iqtisodiy munosabatlarining ustuvor yo‘nalishlar 

O‗zbek va xitoy xalqlari  o‗rtasidagi munosabatlar Buyuk Ipak yo‗li tarixi 

bilan  chambarchas  bog‘lanib  ketgan  bo‗lib,  milliy  qadriyat  va  an‘analarimiz 

jahon  madaniyatini  rivojlantirishga  ulkan  hissa  qo‗shgan,  savdo  aloqalarimiz 

esa  dunyo  ahliga  o‗z  davrining  noyob  buyumlarini  taqdim  etgan. Bugun  inson 

hayotining  ehtiyojlariga  aylangan  choy,  paxta,  ipak,  qog‘oz  kabi  mahsulotlar 

ularning bir qismi, xolos. 

Kengaytirilgan  tarkibdagi  muzokarada    ana  shunday  uzoq  tarixga  ega 

iqtisodiy  va  madaniy  hamkorlikni  hozirgi  zamon  ruhi  va  talablari  asosida 

yanada rivojlantirish masalalari ko‗rib chiqildi. 

Xitoy  O‗zbekistonning  eng  yirik  savdo-iqtisodiy  va  sarmoyaviy 

sheriklaridan  biri  ekanini  qayd  etish  joiz.  Xususan,  so‗ngi  olti  yilda 

mamlakatlarimiz o‗rtasidagi tovar ayriboshlash hajmi qariyb 6 barobar oshdi va 

2013  yilda  5,2  milliard  AQSh  dollarini  tashkil  etdi.  O‗zbekistonda  Xitoy 

sarmoyasi  ishtirokida  tuzilgan  700  dan  ortiq  korxona  faoliyat  yuritmoqda. 

Ularning  etmishdan  ziyodi  to‗laligicha  Xitoy  investitsiyalari  hisobiga  tashkil 

etilgan. Yurtimizda Xitoyning 74 kompaniyasi o‗z vakolatxonasini ochgan. 

Xitoy O‗zbekistonning barqaror taraqqiyot  sur‘atlarini yuksak baholashini 

hamda  yurtimizda  iqtisodiyotning  yangi  yuqori  texnologiyali  tarmoqlarini 

yaratish  va  rivojlantirishga,  sanaot  korxonalarini  modernizatsiyalash  va 

texnologik  jihatdan  qayta  jihozlashga  qaratilgan  sa‘y-harakatlarni  qo‗llab-

quvvatlashini bildirmoqda. 

                                                           

58

 Ўзаро ишонч ва манфаатдорлик-стратегик шерикликнинг асосий тамойиллари. Халқ сўзи. 2014 й. 20 

август 

46 

 

Oliy  darajadagi  kelishuvlarga  binoan,  2013  yilda  ―Jizzax‖  maxsus 

industrial zonasi shaklida O‗zbekiston-Xitoy yuqori texnologiyalar sanaot parki 

tashkil  etildi.  Bu  erda  mobil  telefonlar,  qurilish  materiallari  va  boshqa 

mahsulotlar  ishlab  chiqarish  yo‗lga  qo‗yildi.  Joriy  yilda  ―Jizzax‖  maxsus 

industrial zonasida Xitoy kompaniyalarining qiymati 50 million dollardan ziyod 

to‗g‘ridan-to‗g‘ri  sarmoyasi  ishtirokida  o‗n  beshdan  ortiq  qo‗shma  loyihani 

amalga oshirish ko‗zda tutilgan. 

Hamkorlikning  ko‗lami  naqadar  keng  ekanini  yoqilg‘i-energetika  majmui 

ham  yaqqol  namoyish  etadi.  Xitoyning  qator  kompaniyalari  mamlakatimizdagi 

uglevodorod konlarini qidirish va qazish ishlarida faol ishtirok etmoqda. Xitoy 

Milliy neft-gaz korporatsiyasi nafaqat istiqbolli uglevodorod konlarini topish va 

o‗zlashtirish,  balki  Muborak gaz-kimyo majmuasida tabiiy gazni chuqur qayta 

ishlash  loyihasini  amalga  oshirishda  ham  qatnashmoqda.  Ikki  mamlakat  ham 

Xitoyga  uzlkusiz  tabiiy  gaz  etkazib  berishni  ta‘minlovchi  ―Markaziy  Osiyo-

Xitoy‖  gaz  quvirini  qurish  va  ishga  tushurishni  strategik  muhim  ahamiyatga 

molik loyiha deb biladi. 

O‗zbekiston va Xitoy o‗rtasida eng qisqa temir yo‗l tarmog‘ini barpo etish 

ham  iqtisodiy  hamkorlikning  strategik  yo‗nalishlaridandir.  Bu  Xitoyning 

Markaziy  Osiyo  mamlakatlariga,  undan  keyin  Janubiy  Osiyoga  chiqishini 

ta‘minlaydi.  O‗zbekiston  ―Xitoy-Qirg‘iziston-O‗zbekiston‖  temir  yo‗li 

qurilishini 

qo‗llab-quvvatlaydi. 

Mazkur 

yo‗nalish 

124 

kilometrlik 

elektrlashtirilgan ―Angren-Pop‖ temir yo‗li qurilishi loyihasini o‗z ichiga olgan. 

2013  yilda  ―O‗zbekiston  temir  yo‗llari‖  davlat  aktsiyadorlik  temir  yo‗l 

kompaniyalari  va  Xitoyning  China  Railway  Tunnel  Group  kompaniyasi 

o‗rtasida Qamchiq dovonidan tunnel orqali  o‗tadigan ―Angren-Pop‖ temir yo‗l 

liniyasini  qurish  bo‗yicha  umumiy  qiymati  455  million  dollarlik  shartnoma 

imzolanishi  bilan  xitoylik  hamkorlar  ishtirokida  bu  boradagi  ishlar  boshlab 

yuborildi. Loyiha 19 kilometrlik temir yo‗l tunneli qurishni ko‗zda tutadi. Ayni 

paytda liniyaning 60 kilometrdan ko‗proq qismi qurib bitkazilgan. 

47 

 

Moliyaviy sohadagi hamkorlik faol rivojlanmoqda. Xitoy Davlat taraqqiyot 

banki  va  Eksimbanki  singari  moliya  institutlarining  jami  kreditlari  hajmi  4,5 

milliard dollardan oshadi. Ular sog‘liqni saqlash, ta‘lim, energetika, transport va 

telekommunikatsiya sohalariga yo‗naltirilgan. 

Muzokaralar  yakunida  Islom  Karimov  va  O‗zbekiston  Respublikasi  bilan 

Xitoy  Xalq  Respublikasi  o‗rtasidagi  Qo‗shma  deklaratsiyani  imzoladilar. 

Shuningdek,  mamlkatlarimiz  o‗rtasida  texnikaviy-iqtisodiy,  energetika,  yuqori 

texnologiyalar, 

bank-moliya 

kabi 

sohalardagi 

hamkorlikni 

yanada 

rivojlantirishga  qaratilgan  qator  hujjatlar  imzolandi.  2014-2018  yillarga 

mo‗ljallangan  Strategik  sheriklik  munosabatlarini  rivojlantirish  dasturi  qabul 

qilindi.

59

 

2015  yil  2-3  sentyabrda  O‗zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom 

Karimov  Xitoy  Xalq  respublikasi  raisi  Si  Tszinpinning  taklifiga  binoan  Pekin 

shahrida  bo‗ldi.  Shu  kuni  I.A.Karimov  bilan  Si  Tszinpin  uchrashdi.  Tomonlar 

O‗zbekiston bilan Xitoy o‗rtasidagi munosabatlarni yanada rivojlantirishga doir 

keng  ko‗lamli  masalalar,  o‗zlarini  qiziqtirgan  mintaqaviy  va  xalqaro 

muammolar yuzasidan fikr almashdilar. 3 sentyabr kuni Yurtboshimiz ikkinchi 

jahon  urushida  qozonilgan  g‘alabaning  70  yilligiga  bag‘ishlib  Pekinda 

o‗tkazilgan tantanali marosimda qatnashdi. 

O‗zbekiston  Respublikasi  va  Xitoy  xalq  Respublikasi  o‗rtasidagi 

munosabatlar  bugungi  kunda  barcha  yo‗nalishlarda  o‗zaro  manfaatli  rivojlanib 

borayapti. 

Hamkorlikning  shartnomaviy-huquqiy  asosi  turli  sohalarni  qamrab  olgan 

200 dan ziyod ikki tomnlama hujjatlardan iboratdir. 

Oliy  va  yuqori  darajadagi  o‗zaro  tashrif  almashuvlari  muntazam  ravishda 

amalga  oshirilmoqda.  Xususan,  O‗zbekiston  Prezidenti  Islom  Karimovning 

2014  yil  avgust  oyida  Xitoyga  buyurgan  davlat  tashrifi  ikki  tomonlama 

                                                           

59

  Ўзаро  ишонч  ва  манфаатдорлик-стратегик  шерикликнинг  асосий  тамойиллари.  Халқ  сўзи.  2014  й.  20 

август 

 

48 

 

hamkorlikni  sifat  jihatidan  yangi  bosqichga  ko‗tardi.  2014-2018  yillarga 

mo‗ljallangan  strategik  sheriklik  munosabatlarini  rivojlantirish  dasturining 

qabul  qilingani  mazkur  tashrifning  eng  muhim  yakuni  bo‗ldi.  Shuningdek,  6 

milliard  AQSh  dollari  miqdoridagi  savdo-iqtisodiy,  sarmoyaviy  hamda 

moliyaviy bitim va shartnomalar majmui imzolandi. 

O‗zbekiston  bilan  Xitoy  xalqaro  tizimlar  doirasidagi  hamkorlikni 

kengaytira  borib,  bir-birining  manfaatlarini  ilgari  surish  masalalari  bo‗yicha 

xalqaro maydonda bir-birini siyosiy qo‗llab-quvvatlab kelmoqda. 

Xususan,  Shanxay  hamkorlik  tashkilotining  muvaffaqiyatli  rivojlanishiga 

alohida  e‘tibor  qaratilayapti.  Ma‘lumki,  joriy  yilda  ushbu  tashkilotga  raislik 

davlatimizga  o‗tdi.  ShHT  yo‗nalishidagi  hamkorlik  bugungi  kunda  mintaqada 

va  umuman,  butun  dunyoda  barqarorlik  hamda  xavfsizlikni  mustahkamlashda 

muhim  omil  bo‗lib  bormoqda.  Shu  yil  9-10  iyul  kunlari  ShHTga  a‘zo 

mamlakatlar  Davlat  rahbarlari  kengashining  navbatdagi  majlisi  chog‘ida 

Prezident  Islom  Karimov  tomonidan  bildirilgan  O‗zbekistonning  Shanxay 

hamkorlik    tashkilotiga  raisligidagi  ustuvorliklarini  Xitoy  raxbariyati  qo‗llab-

quvvatladi

60

. 

Shuningdek, tomonlar mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlashda ham faol 

hamkorlik  qilayapti.  Ko‗pgina  xalqaro  muammolarning  hal  etilishi  yuzasidan 

har ikki davlatning yondashuvlari o‗xshash yoki yaqindir. 

Parlamentlararo  aloqalar  ham  izchil  rivojlanmoqda  2011  yili  O‗zbekiston 

Respublikasi Oliy Majlisi Senati va Xalq vakillari Umumxitoy kengashi Doimiy 

qo‗mitasi o‗rtasida Hamkorlik to‗g‘risidagi memorandum imzolangan edi. 2014 

yilning  noyabr  oyida  Xitoy  Xalq  Respublikasining  xalq  siyosiy  maslahat 

kengashi  milliy  qo‗mitasi  raisi  o‗rinbosari,  Millatlar  ishlari  bo‗yicha  davlat 

qo‗mitasi  raisi  Van    Chjenvey  raxbarligidagi  parlament  delegatsiyasi 

O‗zbekistonga  keldi.  O‗z  navbatida,  2015  yilning  may  oyida  O‗zbekiston 

parlamenti a‘zolari Xitoyda bo‗ldilar. 

                                                           

60

 Ergashev B. O‗zbekiston va Xitoy o‗zaro manfaatli hamkorlikni mustahkamlamoqda. Xalq so‗zi. 2014 yil. 21 

may 

49 

 

Muntazam  ravishda  xukumat  delegatsiyalari  darajasidagi  uchrashuvlar 

o‗tkazilmoqda. Ikki mamlakat tashqi siyosat mahkamalari o‗rtasidagi hamkorlik 

doirasida  2004-2015  yillarda  siyosiy  maslahatlashuvlarning  13  raundi  bo‗lib 

o‗tdi. 

2011  yilning  oktyabrida  Pekinda  O‗zbekiston-Xitoy  xukumatlararo 

hamokrlik  qo‗mitasi  ta‘sis  etildi.  Uning  doirasida  har  yili  tarmoq  kichik 

qo‗mitalarining yig‘ilishlari o‗tkazilmoqda. 

Mamlakatlarimiz  o‗zaro  manfaat  ko‗rish  tamoyillariga  asoslangan  holda 

ko‗p  qirrali  savdo-iqtisodiy,  sarmoyaviy  va  moliyaviy  hamkorlikni  yanada 

kengaytirishga ustuvor darajada ahamiyat qaratmoqda. 

O‗zaro  savdoning  o‗suvchanligi  ijobiy  bahoga  loyiqdir.  Masalan,  keyingi 

olti  yil  ichida  tovar  almashinuvi  hajmi  uch  barobar  o‗sib,  2008  yildagi  1,5 

milliard  AQSh  dollaridan  2014  yili  4,76  milliard  AQSh  dollariga  etdi.  Joriy 

yilning birinchi yarmi yakunlari bo‗yicha esa bu ko‗rsatkich 2,1 milliard AQSh 

dollarini  tashkil  qildi.  O‗zbekistonda  Xitoy  sarmoyasi  ishtirokida  tuzilgan  582 

ta  korxona  faoliyat  yuritmoqda.  Ularning  81  tasi  to‗laligicha  Xitoy 

investitsiyalari  hisobiga  tashkil  etilgan.  Yurtimizda  Xitoyning  70  eompaniyasi 

o‗z vakolatxonasini ochgan. 

O‗zbekiston  tomoni  2011  yili  Pekin  tomonidan  ilgari    surilgan 

O‗zbekiston-  Xitoy  yuqori  texnologiyalar  sanaot  parkini  tashkil  etish 

to‗g‘risidagi  tashabbusini  qo‗llab-quvvatladi.  U    2013  yilning  mart  oyida 

Sirdaryo  viloyatida  filiali  bo‗lgan  ―Jizzax‖  maxsus  industrial  zonasi  shaklida 

tashkil  etildi.  Hozirgi  payta  bu  erda  mobil  telefonlar,  qurilish  va  pardozlash 

materiallari,  sanitar-texnik  buyumlar,  tormoz  kolodkalari,  quyosh  suv  isitish 

kollektorlari,  tikuv  mashinalari,  teri  buyumlari  hamda  boshqa  mahsulotlar 

ishlab chiqarilmoqda. 

Xitoy  milliy  neft-gaz  korporatsiyasi  va  Xitoyning  boshqa  kompaniyalari 

O‗zbekiston  xududida  uglevodorod  konlarini  topish  hamda  o‗zlashtirish 

loyihalarida faol qatnashmoqda. Mamlakatlarimiz o‗rtasida eng qisqa temir yo‗l 

50 

 

tarmog‘ini  barpo  qilish  ikki  tomonlama  iqtisodiy  hamkorlikning  eng  muhim 

strategik masalasi hisoblanadi. 

Moliyaviy sohadagi hamkorlik ham faol rivojlanib borayapti. Xitoy moliya 

institutlari kreditlarining umumiy hajmi 6 milliard AQSh dollaridan oshib ketdi. 

1991-2014  yillar  oralig‘ida  Xitoy  tomonidan  O‗zbekistonga  sog‘liqni  saqlash, 

ta‘lim,  qishloq  va  suv  ho‗jaligi,  bojxona  hamda  huquqni  muhofaza  qilish 

xizmatlari  salohiyatini  mustahkamlash,  kadrlar  malaksini  oshirish  sohalaridagi 

35  ta  loyihani  hayotga  tatbiq  etish  uchun  qariyb  200  million  AQSh  dollari 

miqdorida  grant  mablag‘ini  taqdim  qildi.  Bugungi  kunda  ularning  25  tasi 

muvaffaqiyatli amalga oshirildi.

61

 

Shunday  qilib,  O‗zbekiston  bilan  Xitoy  o‗rtasida  savdo-iqtisodiy,  ilmiy-

texnikaviy hamkorlik har tomonlama rivojlanib bormoqda. 

XX  asrning  ikkinchi  yarmida  Xitoy  Xalq  Respublikasi  siyosiy  va  iqtisodiy 

islohotlar asosida rivojlanishida sanoat va qishloq xo‗jaligi  ishlab chiqarishida 

bozor munosabatlarini joriy qilishda islohotlar bosh me‘mori Den Syaopin olg‗a 

harakat qildi. 

       Hozirgi vaqtda Xitoyda xorij firmalari va korxonalari faoliyati uchun qulay 

sharoitlar  yaratilgan.  XXR  hokimyatining  iqtisodiyotga  xorij  sarmoyasini  jalb 

qilish  yo‗nalishi  o‗tkazilayotgan  islohotlar  asoslaridan  biri  bo‗lib,  yaqin 

kelajakda o‗zgarishsiz qoladi. 

       Xitoy  Xalq  Respublikasi  O‗zbekiston  Respublikasi  va  Xitoyni  azaldan 

amaliy  va  madaniy  aloqalar  orqali  bog‗laydigan    Markaziy  Osiyoning  boshqa 

davlatlari  bilan  savdo, ilmiy-texnik, moliya va iqtisodiy hamkorlikning boshqa 

shakllarini kengaytirishga holisona qiziqadi. 

       O‗zbekistonning  Xitoy  bilan  tashqi  siyosati  o‗ziga  xos  xususiyati 

respublikamizning  iqtisodiy  o‗zgarishlarida  bu  davlatning  tajribasidan 

foydalanish  hisoblanadi.  Hukumatimiz  XXR  bilan  iqtisodiy  integratsiyani 

                                                           

61

 Ўзаро манфаатли алоқаларни мустаҳкамлаш йўлида. Халқ сўзи. 2015 й. 3 сентябр 

51 

 

tezlashtirish  sohasida  o‗zaro  munosabatlarni  chuqurlashtirish  bo‗yicha  aniq 

choralarni belgiladi: 

1)  Ochiq iqtisodiyotga o‗tish sharoitlarida O‗zbekiston va XXR tashqi savdo 

siyosati; 

2)  XXR  va  O‗zbekistonning  chet  el  sarmoyasini  jalb  qilish  bo‗yicha 

tajribasi; 

3)  O‗zbekiston va XXR ning bozor islohotlari sharoitida ijtimoiy siyosati. 

       Xitoy  xalqaro  munosabatlarda  erkin,  mustaqil  vat  inch  tashqi  siyosatga 

doimiy  qat‘iy  amal  qiladi,  dunyo  mamlakatlari  bilan  tinch  yashashning  besh 

tamoyili asosida o‗zaro foydali do‗stona hamkorlikni rivojlantiradi

62

. 

       Bunda  davlatlarimiz  to‗liq  yakdildirlar:  Xitoy  va  O‗zbekiston  tashqi 

munosabatning  muhim  harakatlaridan  biri  hisoblangan  iqtisodiy  qurilishda 

qulay  sharoitni  yaratishni  ikki  tomon  ham  ma‘qullaydi,  mamlakatlar  o‗z 

iqtisodiyotlarini  rivojlantirish  uchun  harakat  qiladilar.  Buning  hammasi  Xitoy 

va  O‗zbekiston  tashqi  siyosatida  o‗xshashlik  borligini,  ular  qator  xalqaro  va 

mintaqaviy muammolar bo‗yicha o‗xshash va birdayligini tasdiqlaydi. Keyingi 

yillarda  o‗zaro  anglashuv  yanada  chuqurlashmoqda.  Ikkala  tomon  xalqaro 

ishlarda  bir-biriga  hurmat  ko‗rsatishga  harakat  qilishadi,  mamlakatni 

rivojlantirish  yo‗li  va  usulini  tanlashda  hurmat  qilish,  ichki  ishlarga 

aralashmaslik  uchun  fikr  bildiradilar.  Ikkala  tomon  insonlar  bilan 

rivojlantirishga  katta  ahamiyat  berilishi  iqtisodiy  qurilishda  foydali  sharoitlar 

yaratishda  samara  keltiradi,  ikkala  mamlakat  barqarorligiga  va  birgalikdagi 

hamkorligiga sharoit yaratadi. 

       Shu  bilan  bir  vaqtda  Xitoy  va  O‗zbekiston  terrorizm,  separatism, 

ekstremizm va narkobiznes bilan kurashda umumiy maqsadlar va manfaatlarga 

ega, konstruktiv hamkorlikni mustahlkamlaydilar. 

                                                           

62

 http://naesmi.uz/uz/site/page.html?id=28047 

 

52 

 

       Ikki tomonning hamkorlik salohiyati zarur darajada baland. O‗zbekiston va 

Xitoy  iqtisodiyoti  o‗z  tuzilishi  bo‗yicha  bir-birini  o‗zaro  to‗ldiradi  va  o‗zaro 

foydali  hamkorlik  uchun  keng  istiqbolga  ega.  Ikki  tomonlama  savdo-iqtisodiy 

munosabatlarni rivojlantirishda yaxshi start olindi. 

       O‗zbekiston  va  Xitoy  xalqlarini  bilim  va  tajriba  almashish  borgan  Buyuk 

Ipak Yo‗li davrida boshlangan qadimiy munosabatlar bog‗laydi. 

       O‗zbekiston  va  Xitoy  tashqi  siyosat  va  xalqaro  munosabatlarda  to‗g‗ri 

yo‗nalishga  og‗ishmay  rioya  qiladilar  va  o‗zaro  hurmat,  o‗zaro  tushunish, 

o‗zaro yordam ruhida to‗liq amalga oshiradilar. 

       Shunday  qilib,  oldin  ta‘kidlanganidek,  Xitoy  1991-yil  27-dekabrda  dunyo 

davlatlari  orasida  birinchilardan  bo‗lib,  O‗zbekiston  mustaqilligini  tan  oldi. 

1992-yil  2-yanvarda  ikki  mamlakat  o‗rtasida  diplomatik  munosabatlar 

o‗rnatildi. 

       1992-yilning  mart  oyida  O‗zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom 

Karimovning  Xitoyga  birinchi  rasmiy  tashrifi  o‗zaro  ishonchga  asoslangan 

do‗stona  aloqalarga  mustahkam  asos  soldi.  O‗zbekiston  rahbari  1994,  1999, 

2005  va  2011-yillarda  XXR  da  bo‗ldi.  2001  va  2006-yillarda  O‗zbekiston 

Respublikasi Prezidenti ShHT sammitlarida qatnashish uchun Shanxayga bordi. 

2008-yilning  avgustida  esa  Pekinda  XXIX  Olimpiya  o‗yinlari  ochilishida 

ishtirok qildi. 

       O‗z  navbatida  XXR  raisi  Szyan  Szemin  (1996-yil)  va  Xu  Szintao  (2004, 

2010-yillar) ham O‗zbekistonga rasmiy tashrif bilan keldilar. 

       O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimovning 2005-yil 25-27-mayda 

XXR ga davlat tashrifi davomida do‗stlik va hamkorlik, sheriklik munosabatlari 

to‗g‗risida  shartnoma  imzolandi.  Bu  eng  muhim  hujjat  savdo-iqtisodiy, 

investitsiya,  madaniy-gumanitar  va  ilmiy  sohalarda  hamkorlikni  yanada 

chuqurlashtirish uchun keng imkoniyatlar ochib berdi. 

       XXR  raisi  Xu  Szintaoning  2010-yil  9-10-iyundagi  Toshkentga  davlat 

tashrifi  O‗zbekiston  va  Xitoy  o‗rtasidagi  munosabatlarga  muhim  turtki  bo‗ldi, 

53 

 

tashrif  bo‗yicha  ikki  tomonlama  munosabatlar  uchun  qator  muhim  hujjatlar 

imzolandi,  ular  orasida  ―Do‗stlik  va  hamkorlik,  sheriklik  munosabatlarini 

rivojlantirish  va  har  tomonlama  chuqurlashtirish  to‗g‗risida  qo‗shma 

deklaratsiya‖  bor.  Deklaratsiyada  jumladan,  O‗zbekiston  va  Xitoy  o‗rtasidagi 

do‗stlik va hamkorlik, sheriklik munosabatlarini o‗rnatish va rivojlantirish, ikki 

mamlakat xalqlari tub manfaatlarini, mintaqada va dunyoda tinchlik, xavfsizlik 

va barqarorlikni ta‘minlashga yordam beradi.

63

 

       Ikki  tomonlama  munosabatlarga  2011-yil  19-20-aprelda  O‗zbekiston 

Respublikasi Prezidenti I. Karimovning XXR ga davlat tashrifi ikki tomonlama 

munosabatlarda ijobiy harakatni davom qildirdi, o‗zbek-xitoy sherikligini yangi 

sifat bosqichiga olib chiqishga yordam berdi. Bu tashrif natijasi bo‗yicha davlat 

rahbarlari  tomonidan  imzolangan  O‗zbekiston  Respublikasi  va  Xitoy  Xalq 

Respublikasi  o‗rtasidagi  qo‗shma  deklaratsiya  asosiy  hujjat  bo‗ldi,  unda  uzoq 

muddatli  asosda  hamkorlikni  yanada  rivojlantirish  ahvoli  va  istiqboliga  baho 

berildi.  Umuman,  tashrif  natijalari  bo‗yicha  25  dan  ziyod  davlatlararo, 

hukumatlararo  va  idoralararo  hujjatlar  imzolandi.  Erishilgan  kelishuvlar 

doirasida  miqdori  5  mlrd.  dollarlik  qator  investitsiya  loyihalarini  amalga 

oshirish belgilandi. 

       O‗zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimov  taklifi  bilan  Xitoy 

Xalq  Respublikasi  raisi  Si  Szinpin  2013-yil  8-sentabrda  davlat  tashrifi  bilan 

mamlakatimizga  keldi.  Islom  Karimov  Xitoy  Xalq  Respublikasi  raisi  Si 

Szinpinning O‗zbekistonga ilk tashrifini ikki tomonlama munosabatlarda tarixiy 

voqea,  O‗zbekiston  va  Xitoy  o‗rtasidagi  hamkorlikni  mustahkamlash 

asoslarining ko‗rinishi sifatida qaraladi, deb qayd qildi. 

       Si  Szinpin  ikki  mamlakatning  o‗zaro  munosabatlarini  yuqori  baholadi  va 

ta‘kidladiki, ushbu uchrashuv o‗zbek va xitoy xalqlarining umumiy rivojlanish 

tub manfaatlariga xizmat qiladi. 

                                                           

63

  Ш.  И.  Шазаманов.  Ислоҳотлар  даврида  Хитой  Халқ  Республикаси.  Тошкент-2014.  Тошкент  давлат 

шарқшунослик институти, 2014. Б. 25. 

 

54 

 

       2013-yil  15-mayda  Shanxay  shahrida  XXR  da  birinchi  bora  Shanxay 

universiteti  qoshida  ShHT  ning  ommaviy  diplomatiya  ilmiy  tadqiqot  instituti 

bazasida O‗zbekistonni o‗rganish va ta‘lim almashinuv markazi ochilishi bo‗lib 

o‗tdi. 

       Muzokaralar  natijalari  bo‗yicha  Ko‗ksaroy  qarorgohida  Islom  Karimov  va 

Si Szinpin do‗stlik va hamkorlik to‗g‗risida shartnomani va strategik sheriklik 

munosabatlarini  yanada  rivojlantirish  va  chuqurlashtirish  to‗g‗risida 

deklaratsiyani  imzoladilar.  Shuningdek,  hukumatlararo  texnik-iqtisodiy 

hamkorlik to‗g‗risida kelishuv, iqtisodiy, moliyaviy, neft-gaz, ta‘lim sohalarida 

hamkorlikni rivojlantirishga yo‗naltirilgan qator hujjatlar imzolandi. 

       O‗zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  2014-yil  mayda  Osiyoda  ishonch 

choralari  va  o‗zaro  harakat  bo‗yicha  kengashining    IV  sammiti  yig‗ilishiga 

qatnashish  uchun  Xitoy  Xalq  Respublikasiga bordi. O‗zbekiston Prezidenti va 

XXR  raisi  Shanxaydagi  Xitoy  rahbarining  qarorgohida  uchrashuv  o‗tkazdi. 

Suhbat  davomida  tomonlar  ikki  mamlakat  o‗zaro  munosabatlarining  ahvolini 

yuqori  baholadilar  va  hamkorlikni  yanada  rivojlantirish  istiqbolini  aniqlashda 

shunday uchrashuvlarni ahamyatini qayd qildilar. 

       O‗zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimov  XXR  raisi  Si  Szinpin 

taklifi  bo‗yicha  2014-yil  19-avgustda  davlat  tashrifi  bilan  Pekinga  bordi.  Ikki 

davlat  rahbari  savdo-iqtisodiy  va  investitsiyaviy  aloqalarning  o‗zaro 

munosabatlarda  muhimligini  hisobga  olib,  savdo  va  investitsiya,  energetika, 

xomashyo  sohasi,  yuqori  texnologiyalar,  transport  infrastrukturasi  sohalarida 

ko‗rsatkichlarni o‗stirish ishbilarmon doiralarning to‗g‗ridan to‗g‗ri aloqalarini 

yanada faollashtirish zarurligi masalalari muhokama qildi. 

       XXR va O‗zbekiston BMT va boshqa nufuzli xalqaro tashkilotlar doirasida 

ko‗p  tomonlama  hamkorlikni  doimiy  asosda  kengaytirishga  intiladilar.  Ikki 

tomonlama  aloqalarni  salmoqli  tarkibini  Shanxay  Hamkorlik  Tashkiloti 

doirasidagi  samarali  ishlar  tashkil  qiladi.  Ikkala  davlat  ShHT  yanada  samarali 

rivojlanishiga  alohida  ahamiyat  beradilar,  u  Markaziy  Osiyo  va  xususan 

55 

 

dunyoda 

barqarorlikni 

va 

xavfsizlikni 

qo‗llab-quvvatlash 

va 

mustahkamlashning jiddiy omili hisoblanadi.  

       O‗zbek-xitoy  investitsiya  hamkorligi  kengaymoqda.  Moliyaviy  hamkorlik 

doirasida  hukumat  va  Xitoy  Eksimbanki  tomonidan  ajratilgan  foizsiz  va  uzoq 

muddatli  imtiyozli  kreditlar  hisobiga  ko‗pgina  loyihalar  amalga  oshirilmoqda. 

Xitoy  hukumati  tomonidan  ShHT  a‘zo  davlatlari  uchun  ajratilgan  kredit 

tarmog‗iga  binoan  O‗zbekistonda  umumiy  miqdori  600  mln.  dollarlik 

infrastrukturani rivojlantirish bo‗yicha 20 ga yaqin loyihalar ishlab chiqilgan. 

       Hamkorlik  bo‗yicha  O‗zbek-Xitoy  hukumatlararo  qo‗mitasining  savdo-

iqtisodiy va investitsiyaviy hamkorlik bo‗yicha kichik qo‗mitasining faolyatiga 

katta umid bog‗landi. 2012-yil 30-martda Toshkentda o‗tkazilgan O‗zbek-Xitoy 

kichik  qo‗mitasi  doirasida  o‗tkazilgan  biznes  forum  ikki  mamlakat  savdo-

iqtisodiy  va  investitsiyaviy  hamkorligini  kengaytirish  masalalarni  muhokama 

qilishga  bag‗ishlandi.  Forumda  kommersiya  vazirining  o‗rinbosari  Szyan 

Yaopin  rahbarligida  Xitoyning  ishbilarmon  doiralari  delegatsiyasi  a‘zolari 

ishtirok qildilar. Biznes forum davomida ikki mamlakat investitsiya hamkorligi 

istiqbollari,  shu  jumladan,  hozirgi  vaqtda  Jizzax  viloyatida  O‗zbekistonning 

yuqori  texnologiyalar  sanoat  parkini  tashkil  qilish  bo‗yicha  loyiha  ishlab 

chiqarilayotganligini hisobga olinib muhokama qilindi. 

       O‗zbekiston  va  Xitoy  ulkan  turistik  salohiyatga  ega.  O‗zbekiston  uchun 

Osiyoda yirik bo‗lgan Xitoy turistik manbalarini jalb qilish muhim hisoblanadi. 

O‗z  navbatida,  o‗zbek  turistik  bozori  ham  ―Buyuk  Ipak  Yo‗li‖  ning  tarixiy 

merosi  shuhratini  o‗sishi  Xitoy  kompaniyalari  uchun  qiziqish  uyg‗otadi.  Shu 

sababli,  2009-yil  iyunda  ―O‗zbekturizm‖  milliy  kompaniyasi  va  ―XXR  Milliy 

turistik  ma‘muriyati‖  o‗rtasida  memorandumni  imzolanishi  ahamiyatli 

hisoblanadi. 2010-yildan XXR fuqarolari guruh bo‗lib sayohat qilishlari uchun 

O‗zbekistonga  turistik  maqsaddagi  davlat  maqomini  berish  jarayonini  amaliy 

hal qilish boshlandi. 

56 

 

       2014-yil  10-noyabrda  O‗zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik 

palatasida Xitoy Xalq Respublikasi millatlar bo‗yicha davlat qo‗mitasining xalq 

siyosiy  maslahat  kengashi  qo‗mitasi  raisining  o‗rinbosari  Van  Chjenvey 

boshchiligidagi delegatsiya bilan uchrashuv o‗tkazildi.  

       O‗zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlis  Qonunchilik  palatasi  spikeri  suhbat 

vaqtida  alohida  ta‘kidladiki,  O‗zbekiston  va  Xitoy  o‗rtasida  aloqalar  o‗zaro 

ishonch  va  hurmat, tenglik  va  manfaatdorlik  tamoyillari  asosida  izchillik  bilan 

rivojlanmoqda.  Buning  huquqiy  asosi  bo‗lib  ikki  davlat  rahbarlari  uchrashuvi 

vaqtida  erishilgan  kelishuvlar  xizmat  qiladi.  O‗zbekiston  Respublikasi 

Prezidenti  Islom  Karimovning  2014-yil  avgustda  Xitoyga,  Xitoy  Xalq 

Respublikasi  raisi  Si  Szinpinning  2013-yil  sentabrdagi  O‗zbekistonga  davlat 

tashriflari  o‗zaro  strategik  munosabatlarini  yangi  sifatli  darajaga  ko‗tarishning 

muhim omili bo‗lib xizmat qiladi.

64

 

       O‗zbekiston  va  Xitoy  o‗rtasidagi  o‗zaro  munosabatlar  strategik  sheriklikni 

joriy qilish to‗g‗risidagi qo‗shma deklaratsiya, do‗stlik va hamkorlik to‗g‗risida 

shartnoma,  ikki  tomonlama  strategik  hamkorlikni  yanada  rivojlantirish  va 

chuqurlashtirish  to‗g‗risida  qo‗shma  deklaratsiya  va  boshqa  ko‗pgina  hujjatlar 

asosida uzluksiz rivojlanmoqda. Shu bilan birga mamlakatlarimiz parlamentlari 

ham  faol  hamkorlik  qilmoqdalar,  har  xil  darajadagi  delegatsiyalarning 

tashriflari,  samarali  uchrashuvlari  muntazam  tashkil  qilinmoqda.  Uchrashuvlar 

davomida  O‗zbekiston  va  Xitoy  qonunchlik  organlari  o‗rtasida  sheriklikning 

har  xil  yo‗nalishlari  bo‗yicha  fikr  almashinuvlar  o‗tkaziladi.  Parlamentlararo 

hamkorlik  ikki  tomonlama  o‗zaro  aloqalarni  huquqiy  asosda  yanada 

mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega bo‗ladi. 

        

 

                                                           

64

http://uza.uz/uz/politics/ozbekiston-va-xitoy-ozaro-manfaatli-hamkorlikni-mustahkamlamoqda-20.05.2014-

3264

 

57