O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Si
   va   
Mg
   kiradi.  
A-Si-Mg  duralyuminiy harfi bilan belgilanadi, raqamlar bo‘ladi. 
Masalan: D1, D6, D16. (
D
) - Duralyumin ekanligi raqam tartib nomerini belgilaydi. 
Agar qotishma tarkibiga ruh qo‘shilsa, uning puxtaligi yanada oshadi. V95 markasi 
ko‘p  ishlatiladi.  Alyuminiyning  deformatsiyabop  qotishmalari  uning  bolg‘alash 
                                                           
24
 
24
 William F.Smith Foundations of materials science and engineyering p421 
25
 William F.Smith Foundations of materials science and engineering, 2013. 424 

---

 
83 
prokatlash  shtamplash  yo‘li  bilan  ishlanadigan  kotishmalari  kiradi.  Masalan:  AK4, 
AK5, AK6 raqami tartib nomerini bildiradi. 
Alyuminiyni Su, Si, Mg, Mn va boshqa elementlar bilan hosil qilgan birikmalari 
alyuminiy  qotishmalari
 
deyiladi.  Alyuminiy  qotishmalarining  puxtaligi,  texnologik 
xossalarining  yaxshiligi,  korroziyabardoshligi,  termik  ishlovlarga  beriluvchanligi 
kabi  o‘ziga  xos  xususiyatlariga  ko‘ra  ular  radiotexnikada,  kabel  sanoatida, 
aviasozlikda keng qo‘llanadi. 
Alyuminiy  qotishmalarining  texnologik  ko‘rsatkichlariga  ko‘ra,  ularning  bosim 
bilan ishlovlarga beriladigan qotishmalari yuqori plastiklikka  
(δ-40%  gacha)  ega  bo‘ladi.  Bu  qotishmalarga  alyuminiyning  Mg  va  Mn  li 
qotishmalari  masalan,  AMs,  AMg2,  AMg5  markalari  kiradi.  Bu  markalarning 
birinchisida Mn 1 —1,6% ni, ikkinchisida esa 0,3—0,8% ni tashkil qiladi. 
Alyuminiyning  magniyli  qotishmalarida  magniy  miqdori  6%  dan  oshmaydi 
(davlat  texnik  nazorat4784—74).  Bu  qotishmalar  bir  fazali  bo‘ladi,  ulardan 
sovuqlayin shtamplab turli xil detallar tayyorlanadi. Shuni aytish zarurki, A1 — Mg 
qotishmalari  termik  ishlovlar  bilan  puxtalanmaydi.  Ularning  termik  ishlovlar 
natijasida puxtalanadiganlariga duralyuminiy hamda aviallarni ko‘rsatish mumkin. 
Agar  toblangan  duralyuminiy  ma’lum  sharoitda  saqlansa,  korroziyabardoshligi 
yanada ortadi. Masalan, D16 markalisi  (bu yerda D harfi duralyuminiyligini, 16 
raqami  tartib  nomerini  bildiradi).  Duralyuminiy  qotishmasini  450—590°S 
temperagurada  qizdirib  suvga  tushirib,  toblab  3—5  kun  chiniqtirilsa, cho‘zilishga 
mustahkamligi  700  MPa  gacha  ortadi.  Undan  samolyotlarning  lonjeronlari  va 
stringerlari,  karkas  va  boshqalar  tayyorlanadi.  Alyuminiyning  puxtaroq 
qotishmasiga  V95  va  V96  markalar  kiradi.  Masalan,  V95  markali  qotishmasida 
0,2-0,6%  Mn,  1,8—2,3%  Mg,  14-20%  Su,  5—7%  Zn,  0,1  —  0,25%  Sr 
bo‘lib, qolgani alyuminiy bo‘ladi. 

---

 
84 
Q u y m a   q o t i s h m a l a r i n i n g   davlat  texnik  nazorat  2 6 8 5 — 7 5   b o ‘ y i c h a  
AL1,  AL2,  ALZ  va  boshqa  markalari  bo‘lib,  ulardan  turli  shaklli  quymalar 
olinadi. 
Quymalar olishda keng ko‘lamda foydalaniladigan qotishma silumin
*** 
deyiladi. 
Bu  qotishma  A1  —Si    birikmasi  bo‘ladi.  Alyuminiyning  quyma  qotishmalarining 
37  ta  markasi  bo‘lib,  ular  haqida  ma’lumotlar  tegishli  davlat  texnik 
nazoratlarda berilgan. 
 Duralyuminiy  so‘zi  lotincha  Dur  —  qattiq  so‘zi  bilan  alyuminiy  so‘zidan 
tuzilgan   bo‘lib, qattiq alyuminiy degan ma’noni bildiradi. 
 Avial —alyuminiyning Mg, Si, Su va Mn lar bilan olingan qotishmasi.  
 Silumin — alyuminiyning kremniy  bilan qotishmasi  
.