O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch Davlat Universiteti

2.2. Ionlarning harakatchanligi va tashish sonini aniqlash.
Ionlarning harakatchanligi, ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik va tashish sonini Debay-Xyukkel-Onzager nazariyasi asosida eritma tarkibiga bog’liqligini talqini.

Eritmaning konsentratsiyasi ortishi bilan ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik kamayadi. Bu yuqorida keltirilgan sabablar ta’siridir. Lekin suyultirish bilan ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik ortishi chegarasiz bo‘lmaydi. Har qaysi elektrolit uchun ma’lum suyultirishdan (konsentratsiyadan) boshlab ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik o‘zgarmay qoladi. Bunday elektr o‘tkazuvchanlik cheksiz suyultirgandagi ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik deyiladi va odatda  bilan ishoralanadi. Buni quyidagi chizmadan ko‘rish mumkin.

Cheksiz suyultirganda elektr o‘tkazuvchanlik deyarli o‘zgarmay qolishini, bunda ionlar orasida o‘zaro ta’sir deyarli yo‘qolib ketishi bilan izohlanadi.

Tashish soni

Biz yuqorida, elektr zaryadini ionlar tashib o‘tishi haqida so‘z yuritgan edik. Bu jarayonda kation va anionlarni o‘rni, qo‘shgan hissasini ko‘rsak. Buning uchun ko‘ndalang kesim 1m (1sm²) bo‘lgan silindr ichidagi elektrolit eritmani olsak, bunda eritma konsentratsiyasi S, dissotsiyalanish darajasi  deb olsak, ionlar konsentratsiyasi S  bo‘ladi. Bu elektrolitlar orqali elektr tokini (YE1_V) o‘tkazganimizda kationlarning harakat tezligini U, anionlar harakat tezligini V bo‘lsin. Ionlarning 1 sekundda olib o‘tilgan elektr miqdori (elektr toki zichligi) kation va anionlar olib o‘tgan elektr miqdorining yig‘indisiga teng.

i(CFUCFv)1000

Bu yerda F- bir gramm –ekvivalent ionning olib o‘tgan elektr miqdori bo‘lib, Faradey qonuniga ko‘ra taxminan 96500 kulonga teng; S FU –kationlarning, S FV –anionlarning olib o‘tgan elektr miqdori.

Tashib o‘tilgan umumiy elektr miqdoridan

qismini kationlar,

qismini esa anionlar tashib o‘tgan bo‘ladi n_ va n_- kation va anionlarning tashish soni, ya’ni ionning tashish soni deb ataladi. Demak, ionning tashish soni umumiy elektr miqdoridan shu ion tashib o‘tgan qismini ko‘rsatadi.

Yuqoridagi tenglamalardan, n_  n_-1; yoki

ekanligi ko‘rinib turibdi.

Tashish sonlari elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasining o‘zgarishini o‘lchash yo‘li bilan aniqlanishi mumkin.

Elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasining o‘zgarishi faqat ionlar harakatidan tashqari, ionlar gidratlanganidan ion bilan birgalikda gidrat tarkibidagi suv ham harakat qilishi natijasida elektrolit konsentratsiyasi o‘zgaradi.

Shularga muvofik, tashish soni ikki xil bo‘ladi; kuzatilgan tashish soni va chin tashish soni.