O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti pedagogika va psixologiya kafеdrasi

Bosh miya, orqa miya, periferik va vegetativ nerv sistemasi.
Psixika yuksak darajada tashkil topgan materiyaning alohida xossasi bo’Iib, u ob'ektiv olamni aloliida bir tarzda aks ettiradi. Yuksak darajada tashkil topgan materiya deganda biz miyani tushunamiz. Demak iftson va hayvonlar psixikasining moddiy asosini markaziy nerv sistemasining eng yuksak qismi bo’lmish bosh miya tashkii etadi. Ammo insonlar miyasi hayvonlar miyasiga qaraganda qancha mutakkabroq taziigan bo’ladi. Odam miyasi hajmi jihatidan ham katta. Agar maymun miyasining og’irligi 400-500 g bo’lsa, odam miyasining og’iriigi o’rta hisobda 1400 gdir.
Miya funksiyasl organizm hayotida shunchalik murakkabki, buni biz miya butun gavda og’irligining 2 foizini tashkil qilishidan va organizmga kiradigan kislorodning 18 foizidan ortlqrog’ini ishlashidan faam ko’rishiraiz mumkin. Hayvon taraqqiyotining qanchalik yuqoriroq bosqichlda tursa, uning tanasiga nisbatan miyasi shunchaiik og’irroq bo’lib boraveradi.
Miyaning tanaga bo’lgan nisbati: Kit miyasining tanaslga nisbati --------, fil
miyasining tanasiga nisbati-----, maymun miyasining tanasiga nisbati ----, Odam
400 100
miyasining tanasiga nisbati —.
Ayniqsa, bosh miya katta yarim shariari kishi organizmi hayotida muhim ahamiyatga ega. Odamda o’rtacha 14-15 milliard neyrondan Iboraf. Eng muhim rolni miya po’stining peshona qismi o’ynaydi. hayvon taraqqiyotining yuqoriroq bosqichiga qanchalik ko’tarlisa. miya yarim sharlari po’stining peshona qismi shunchaiik kattaroq bo’ladi.
Inson bosh miyasi, hayvon miyasidan ancha og’irdir.
Odam miyasi - 1400 g.
Ot miyasi - 650 g.
Gorilla miyasi - 400 g. .
Ho’kiz miyasi - 500 g
Kit miyasi - 2800 g.
Fii miyasi - 4000 g.
Insonning psixik jarayonlari va miya.
Individning psixik hayotida miyaning og’irligi alohida aharniyat kasb etadi. Amtno miyaning tuzilishi juda muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun kishiriing aqli haqida miyaning og’irligiga qarab hukm chiqarish to’g’ri emas. Ba'zi kishilar miyasining vazni o’rtacha vazniga qaraganda ancha og’ir bo’igani shuningdek, ba'zi kishiiarning miya vazni o’rtacha darajadan kamroq ham bo’lgani malum.
Masalan: I.S.Turgenevning miyasl 2013 g, V.M.Bexterevning miyasi 1720 g, I.P.Pavlovnmg miyasi 1653 g, D.I.Mendeleevning miyasi 1751 g, Anatoi Fransisning miyasi 1.017 gbo’lgan.
Odamning bosh miyasi kishi psixikasining o’ziga xos takrorlanmas, murakkab organi hisoblanib, u katta yarim shariar, miyacha, oraliq miya, o’rta miya va uzunchoq miyadan iborat.
Bosh miya orqa miya biian markaziy nerv tuzilmasini tashkil qilib, odam organizmidagi barcha organlarning o’zaro faoliyati va bir-birl bilan bog’lanishini hamda uning tashqi mukit bilan bo’iadigan aloqasini ta'miniaydi. Psixik faoliyatlarning ko’pgina qismi bir necha qator bo’lib, joylashgan nihoyatda ko’p nerv hujayralaridan (15 milliarddan ko’p) tashki! topgan, kulrang modda qatlamidan iborat bo’lgan bosh miya katta yarim sharlari qobiq ining faoliyati bilan bog’liqdir.
Nerv tizimi nerv to’qimasidan tashkil topgan bo’Iib, u o’z navbatida nerv hujayralaridan iborat.
Har bir nerv hujayrasi, ya'ni neyron yadrosi bo’lgan juda ko’p tarmoqlangan kalta o’simtalar - dendritlar va bitta uzun o’simta - aksondan iborat hujayradan tashkil topgan,