O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti fizika- matematika fakulteti fizika yo’nalishi 182-guruh talabasi madrimova maftuna

O’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish. O’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish masalasi ularning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishning tarkibiy qismidir.Fizika o’quv predmeti sifatida o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda keng imkoniyatlarga egadir.V.G.Razumovskiy fizikada ilmiy ijodning fizik elementlarini sikl ko’rinishida tasavvur qilish mumkinligini ko’rsatadi.Sikl asosan quyidagichadir:faktlarni umumlashtirish-abstrak model qurish(gipotezani ta’riflash)-nazariy xulosalar chiqarish-xulosani tajribada sinab ko’rish bo’g’inlaridan foydalanishda turlicha uslublar, yangi materialni o’rganishda siklning turlari qo’llanilishi mumkin. Siklik prinsipning qo’llanilishi gazlarning xossalarini o’rganish misolida ko’rib chiqaylik. Boshlang’ich tushunchalar: gaz o’zi turgan idishni to’la egallaydi(1-rasm), u siqiladi (2-rasm),kengayadi(3-rasm) diffuziyalanadi. “Model gipoteza:eksperimental faktlarga asosan gaz doim tartibsiz harakatda bo’lgan mayda elastik sharchalardan, molekulalardan tashkil topgan , deb tasavvur qilishimiz mumkin. Gazning bu modeli gaz bosmining mavjudligini tushuntirish va uni gaz parametrlari orqali hisoblashga imkon beradi.Agar gaz V hajmli idishda bo’lsa, undagi molekulalar soni N ni, bitta molekulalarning massasi m ni va uning o’rtacha tezligi vo’rt ni bilgan holda gazning idish devorlariga beradigan bosimini hisoblab topish mumkin:

1-rasm

2-rasm

 

3-rasm

PV=2/3mv2o’rt/2N/V (1) Yoki PV=2/3mv2o’rtN (2) Mantiqiy xulosa:(2)-formuladan ko’ramizki,agar gaz molekulalarining o’rtacha kinetik energiyasi o’zgarmasa, berilgan massali gaz bosmining hajmiga ko’paytmasi o’zgarmaydi, ya’ni PV=const. Tajribada tekshirish: olingan natija Boyl-Mariot qonuni bo’lib, tajribalar asosida asosida keltirib chiqarilgan.Darsda gazning temperaturasi va massasi o’zgarmas bo’lganda bosimi bilan hajmi orasidagi bog’lanishni aniqlovchi tajribani qidiruv rejasi asosida qo’yish mumkin. Quyidagicha masalalar ham berish maqsadga muvofiqdir. Tadqiqot ko’rinishidagi masalalar: 1.Gorizontal joylashgan diskning chekkasida shayba tinch holatda turibdi.Diskning burchak tezligi asta -sekin ortib boradigan qilib aylanma harakatga keltiriladi.Shunday payt keladiki, shayba diskdan sirpanib chiqib ketadi.Nima uchun shayba sirpanib chiqib ketishi tushuntirilsin. 2.Avtomobilni tortmasdan, faqat balonlarini tekshirib ko’rish orqali uning og’irligini qanday qilib aniqlash mumkin?