O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

plastics
and 
elastomers. Plastics
36
are a large and 
varied group of synthetic materials that are processed by forming or molding into 
shape. Just as we have many types of metals such as aluminum and copper, we have 
many types of plastics such as polethylene and nylon. Plastics can be divided into 
two classes, 
thermoplastics 
and 
thermosetting 
plastics,
depending on how they are 
structurally chemically bonded. 
Elastomers
or rubbers can be elastically deformed a 
large amount when a force is applied to them and can return to their original shape 
(or almost) when the force is released. 
Murakkab 
plastik 
massalarda 
bog‘lovchi 
polimerlardan 
tashqari 
to‘ldiruvchilar, plastifikatorlar, stabilizatorlar, katalizatorlar, moylovchilar va 
bo‘yovchi moddalar ham bo‘ladi. Ba’zan bog‘lovchilar sifatida polimerlar o‘rniga 
bitum, asfalt, sementlardan ham foydalaniladi. 
To‘ldirgichlar plastmassalarni fizika-mexanik, ximiyaviy va texnologik 
xossalarini yaxshilash bilan kam yeyiladigan qiladi. Ularning narxini 
arzonlashtirish maqsadida tarkibiga 40—80% gacha to‘ldirgichlar sifatida 
yog‘och uni, paxta, qog‘oz, asbest, to‘qima va shisha tolalari, bo‘r, gips, grafit, 
kaolin va talk kukumlari va boshqa materiallar qo‘shiladi. 
36
The word 
plastic
has many meanings. As a 
noun, 
plastic refers to a class of materials that can be molded or formed into shape. As an adjective, plastic 
can mean capable of being molded. Another use of plastic as an adjective is to describe the continuous permanent deformation of a metal without rupture, 
as in the “plastic deformation of metals.” 

---

146 
Plastik massalarning plastikligi, elastikligi va oquvchanligini oshirish 
maqsadida plastifikatorlar kiritiladi va ilk tifikatorlar sifatida kamfara, kanakunjut
moyi, glitserin. dibutilftolat va boshqa materiallardan foydalaniladi. 
Stabilizatorlar plastik massalarga issiqlik, nur va boshqa faktorlar ta’sirida
turg‘unligini oshirish maqsadida kiritiladi. Stabilizatorlar sifatida oltingugurtli 
birikmalar, fenollar va boshqalar ma’lum nisbatda qo‘shiladi. 
Katalizatorlar sifatida magneziya, urotropin; ohak va boshqa materiallardan 
foydalaniladi. Ular polimer materiallarning qotish jarayonini tezlatadi. 
Moylovchi moddalar plastmassalarni presslash jarayonini osonlashtirish uchun 
qo‘shiladi. Ularga mum, steorin, transformator moyi va boshqalar kiradi.
Bo‘yoqlar plastmassaga kerakli rang beradi.Bo‘yoq sifatida oxra, rodanin,
nigrozin va boshqalardan foydalaniladi. 
Plastik massalar xossalariga (molekulalararo bog‘lanish xarakteriga) ko‘ra 
termoplastik va termoreaktiv xillarga ajratiladi. 
Termoplastik plastmassalarda polimerlar molekulalari
O
‘
Z
aro bo‘shroq 
chiziqli bog‘lanadi. Ular qizdirilganda yumshab, sovitilganda qotadi. Shu sababli 
ularni takror qizdirib ishlom beriladi. Bu holda xossalari saqlanadi. 
Termoreaktiv plastmassalar molekulalari o‘zaro ximiyaviy puxta bog‘lanadi. 
Shu sababli ularning xossalari termoplastik, plastik massalardan keskin
farqlanadi. Bu plastmassalar qizdirilganda yumshab borib. keyin ma’lum 
temperaturada suyuqlanmaydigan qattiq holatga o‘tadi. Shu sababli ular qayta 
ishlanmaydi. Ular odatda, maydalanib to‘ldirgichlar sifatida ishlatiladi. 
Mashinasozlikda korpus detallari, truba, shkiv, tishli g‘ildirak, podshipnik va
boshqalarni tayyorlashda foydalaniladigan, plastik massalar va ularning xossalari 
keltirilgan.