O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Sovuqlayin payvandlash 
katta darajadagi plastik deformasiya hisobiga 
amalga oshriladi. Bunda deformasiya zonasi oksid plyonkalari va adsorbsiya 
tufayli kirib qolgan qo‘shimchalardan tozalanib, metallar yuzalari orasida 
atomyaararo bog‘lanish yuz beradi. Bu usudda alyuminiy, mis, nikel’, qalay, 
qo‘rg‘onish, rux va ularning qotishmalari payvandlanadi; kAbellarning 
alyuminiy g‘iloflari, sim va shinalarni birlashtirishda elektromontaj ishlarida 
foydalaniladi. 
Glossariy
 
Preslash
- bunda tayyorlama avval tsilindir konteynerga kiritilib, uning matritsa deb 
ataluvchi asbobi ko‘zidan transop yordamida siqib chiqariladi. Bu usulda turli o‘lchamli 
givichlar, yogonlar, simlar, quvurlar va turli profilli boshqa maxsulotlar tayyorlanadi 
Prokatlash
- bunda qizdirilgan tayyormani prokatlash mashinasining qarama-qarshi 
tomonga aylanuvchi tsilindirik juvalari orasida ezib o‘tkazib, ishlanadi. Bunda 
tayyorlamaning ko‘ndalang kesim yuzasi kichrayib, bo‘yiga uzayadi. 
Shtamplash
– bu jarayonida ko‘pincha zarur temperaturagacha qizdirilgan tayyorlama 
shtampning pastki palla bo‘shlig‘iga qo‘yilib, bolg‘a o‘rnatilgan shtampning ustki pallasi 
bilan zarbalanadi.
Diffuzion legirlash
- og‘ir sharoitda ishlaydigan detallar (shtamp, matritsa, kirya truba va 
boshqalar) ni korroziyaga, issiqlikka, kislotalar ta’siriga hamda yeyilishga chidamliligini 
oshirish maqsadida sirtqi yuzalari 
Sg, Al, Mo, W,SI
va boshqa elementlarga to‘yintir. 

---

226 
18- MAVZU METALLARGA MEXANIK ISHLOV BERISH TO‘G‘RISIDA 
MA’LUMOT. METALLARNI MEXANIKAVIY KESIB ISHLASH 
TURLARI, METALL KESISH STANOKLARI VA ASBOBLAR. 
1. Kesib ishlash to‘g‘risida tushuncha.
2. Kesib ishlash turlari. 
3. Kesib ishlash rejimlarining elementlari 
Keskichning, parmaning, freza va boshka kesuvchi asboblarning ishlash 
prinsipi ponaning ishlashiga asoslangan. Kesuvchi asboblarning kanday kism va 
elementlardan iboratligi, ularning geometrik parametrlari, kesish jarayonining asosiy 
elementlari, kesishda hosil buladigan kuchlar va boshkalarni eng oddiy kesuvchi 
asbob tokarlik keskichi misolida kurib chikamiz. 
Keskichning asosiy kism va elementlari. Keskich, asosan uch kismdan - kallak, tana 
va tubdan iborat. Keskichning kallagi ish kismi hisoblanadi, tubi keskichni 
tayanchga o‘rnatish, tanasi esa keskich tutqichga mahkamlash uchun xizmat qiladi. 
Keskichning asosiy elementlari jumlasiga oldingi yuza, bosh ketingi yuza, 
yordamchi ketingi yuza, bosh kesuvchi qirra yordamchi kesuvchi qirra va 
keskichning uchi kiradi. Keskichning 
oldingi yuzasi
kirindi chikarish uchun xizmat 
qiladi; 
bosh ketingi yuza
xomaki detalning kesish yuzasiga tomon, 
yordamchi 
ketingi yuza
esa xomaki detalning yo‘nalgan yuzasiga tomon karagan buladi. 
Keskichning 
bosh kesuvchi qirrasi
oldingi yuza bilan bosh ketingi yuzaning 
kesishuvidan, 
yordamchi kesuvchi qirrasi esa
oldingi yuza bilan 
yordamchi ketingi 
yuzaning
kesishuvidan hosil buladi. 
Keskichning geometrik parametrlari. Metallarni kesishda keskichning geometrik 
parametrlari muhim ahamiyatga ega. Keskichning geometrik parametrlariga, asosan, 
uning burchaklari kiradi. Keskichning burchaklarini aniqlash uchun esa kesish 
tekisligi, bosh tekislik, normal tekislik, bosh va yordamchi kesuvchi tekisliklardan 
foydalaniladi. 

---

227 
Kesish yuzasiga urinma qilib, bosh qirradan o‘tkazilgan tekislik