O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Kukun materiallarining xili va xossalari
Metall kukunlarining o‘lchamlariga ko‘ra ularni juda ham mayda (donining 
o‘lchami 0,5 mkm gacha), juda mayda (doninish o‘lchami 0,5—10 mkm), 
mayda (donning o‘lchami 10—40 mkm), o‘rta-cha (donning o‘lchami 40—150 
mkm) va yirik (donining o‘lchami 150—500 mkm) xillarga, zarrachalarining 
shakliga qarab — yassi, teng o‘qli, tolali turlarga ajratiladi. 
Kukun materiallarning texnologik xossalariga uning press formadagi to‘kma 
zichligi, oquvchanligi va presslanuvchanligi kiradi. 
Temir kukunlarining masalan, PJ2K, PJ4S va boshqa markalari bo‘lib, 
bulardagi shartli belgilar quyidagilarni bildiradi: PJ — temir kukuni (poroshok 
jelezniy), raqam ximiyaviy tarkibi bo‘yicha gruppasini, harflar donadorligini, 
jumladan, «K» yirik (krupnsh), «S» — o‘rtacha (sredniy), «M» — mayda 
(melkiy) demakdir. 
Kukun materiallardan tayyorlanadigan detallar konstruksiyasi quyidagi 
talablarga rioya qilingan holda belgilanmog‘i lozim. 

---

100 
1.
Detallar devorlarining qalinliklari keskin farq qilmasligi. 
2.
Detallarda uzun va tor ortiqlar, ariqchalar, o‘tkir burchakli o‘tishlar
bo‘lmasligi. 
3. Presslash o‘qiga tik teshikli ariqchalar bo‘lmasligi talab etiladi. 
 
Olovbardosh loylar
Olovbardosh loylar tayyorlash uchun asosiy ingrediyendlar bu og‘irligi 25 
dan 45%gacha alyuminiy oksidlari bo‘lgan, alyuminiy oksidlari va yuqori darajada 
tozalangan kremniy aralashmalaridir. 
SiO
2
-Al
2
O
3 
sistemasi fazali diagrammagasiga asosan, ko‘rsatilgan tarkiblar 
chegarasidagi xali suyuq faza yaralmaydigan maksimal xarorat 1587
o
S (2890
o
F)ga 
teng. Bundan pastroq xaroratlarda teng og‘ir fazalik tarkib mullit va kremniy oksidi 
(kristobalit formasida)dan tashkil topgan. Olovbardoshni qo‘llash jarayonida 
kompozitsiyaning mexanik butunligini buzmaydigan, suyuq fazaning kichik 
miqdorlari ajralishi mumkin. 1587
o
Sdan baland xaroratlardasuyuq fazaning tarkibi 
kompozitsiya tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. Alyuminiy oksidi qiymatini ko‘paytirish 
maksimal xaroratlarda olovbardoshni ekspluatatsiya qilishga yordam beradi, biroq 
bunda suyuq fazaning kichik miqdorlari yaralishi mumkin. 
Olovbardosh loyli g‘ishtlar asosan pechlar sirtini qoplashga, ichkarida baland 
xaroratni ushlab turish va konstruksiya elementlarini qizib ketishdan saqlash uchun 
ishlatiladi.bunday g‘ishtlarning pishiqligi xal qiluvi faktor bo‘lmay, konstruksiyani 
kuchaytirish talab etilmaydi. Olovbardosh loyli g‘ishtlarni ishlatishda ularni tartib 
bilan terish va qurilma muvozanatli chiqishini nazorat qilish zarur.