Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “Oʻzbek tilshunosligi” kafedrasi

FOYDALI MASLAHATLAR

● shevalarni o‘rganish til tarixi uchun ham, xalq tarixi uchun ham boy va qimmatli materiallar beradi;

● adabiy tilda allaqachon yo‘q bozlib ketgan yoki ma’lum darajada o‘zgarib ketgan leksik elementlar va ayrim grammatik formalar mahalliy shevalarda saqlanib qolgan;
● dialektologiya til tarixini o‘rganish uchun juda ahamiyatlidir;
● o‘zbek dialektologiyasi ham o‘zbek tili tarixini o‘rganish, uning ayrim noaniq masalalarini yoritish uchun asosiy manbadir;
● qadimiy o‘zbek yozma yodgorliklarining biz uchun noaniq bo‘lgan ayrim xususiyatlarini hozirgi davr o‘zbek shevalarining xususiyatlarini o‘rganish bilan to‘ldirishimiz mumkin;
● dialektlarni o‘rganish ham ilmiy, ham praktik ahamiyatga ega;
● shevalarni o‘rganish o‘zbek adabiy tilining fonetik, leksik-grammatik normalarini belgilash uchun, shuningdek, o‘zbek orfografuya va orfoepiyasini stabillashtirishda ham katta yordam beradi;
● shevalarni o‘rganish xalq tarixi, etnografiyasi uchun ham muhimdir;
● shevalarni o‘rganish orqali o‘tmishdagi urug‘-qabilalarning joylashish hududlarini aniqlash, toponimlar, gidronimlar va shu kabi nomlar vositasida xalq tarixining ayrim manzaralarini yaratish mumkin bo‘ladi.


TARQATMA MATERIALLAR

1. Shevaga xos so‘zlarni toping. a) –E, shoshmang, tusholmayotibman, -dedi Oqila,-Qaqqa ketvobbiza o‘zi?(Y. Shomansur) b) –Daladan kelganimda shatta turgan edi-ya! Kampir chiroqsiz xonada gugurt chqaib, qimiz kadini qidirar edi.

2.Eskirgan so‘zlarni toping. a) Mingboshining bir o‘ziga yetti yuz bog‘ beda, bir toy bergani ma’lum.(A.Q) b) Tilmoch tortiqni oldi va beto‘xtov pristavga yaxshilab tushuntirishni va’da qildi. (A.Q) c) Xon yasovulni chaqirib, yo‘lga hozirlanishni buyurdi. d) O‘tmishning jafoli qo‘ynida Jontemirlar juda ko‘p bo‘lgan: Biri batrak, biri chorakor, Biri malay, biri nonga zor, Biri podachi, biri kambag‘al, Biri gadoy bo‘lgan, biri xor. (Uyg‘un) e) Ashurmirza betini ushlaganicha mirshabxonaga yugurdi. f) Tarix muzeyida paranji, chachvon, charx, chig‘iriq ham bor ekan.