Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “Oʻzbek tilshunosligi” kafedrasi

. (bir nuqta) : (ikki nuqta) va :: (bir necha ikki nuqta) belgidan keyin qo‘yilib, unlining uzunligini ifodalaydi.
ʾ-- lenis, ғ ning yoniga qo‘yilib [ғ ʾ ], talaffuzda portlashni ifodalaydi.
‘ --asper, г ning yoniga qo‘yilib [г‘ ], spirantizatsiyani , ya’ni shu tovushning sirg‘aluvchi ekanligini ifodalaydi.
ˊ --akut,belgining o‘ng tomoniga qo‘yilib, [лˊ ] palatalizatsiya (yumshalish)ni ko‘rsatadi.
x belgisi konvergensiya (birlashish) hodisasini ko‘rsatish uchun tovushlar va fonemalar orasiga qo‘yiladi.
>belgisi—o‘tish hodisasini ko‘rsatadi.
||belgisi—tovushlarning almashishi va ikki faktning parallel qo‘llanishni ko‘rsatadi.
| va belgilari taqqoslashni ko‘rsatadi.
() qavs—shart bo‘lmagan, tushib qoladigan elementni ko‘rsatadi.
[] o‘rta qavs—umumiy matndan transkripsiya qilingan so‘zlarni ajratib ko‘rsatish uchun ishlatiladi.
Kursiv—turli darajadagi kuchsizlanish va reduksiyani ko‘rsatadi.
NAZORAT SAVOLLARI:
1. Obyektni o‘rganish jihatidan dialektologiya fani qanday turlarga bo‘linadi?
2. Shevalarni o‘rganishdan maqsad nima?
3. Lahja, sheva, dialekt atamalari qanday ma’nolarni bildiradi?
4. Dialektologiya fanining asosiy vazifasi nimalardan iborat?
5. O‘zbek tilini o‘qitishda dialektologiya fanining qanday ahamiyati bor?
6. O‘zbek tilining lahjalari va ayrim shevalari orasida qanday farqlar mavjud?
7. Qarluq-chigil lahjasi o‘zbek adabiy tilining shakllanishiga qanday hissa qo‘shgan?
8. Qipchoq shevalarining adabiy til leksikasida tutgan o‘rni haqida so‘zlab bering.
9. O‘g‘uz dialektidan adabiy tilga qanday so‘zlar o‘tgan?
10. Nima uchun Andijon, Farg‘ona shevalarining adabiy til uchun morfologik jihatdan asos sheva deb hisoblaydilar?
11.Transkripsiya deganda nimani tushunasiz?

12. 
    Diakritik belgi nima?
    
13. 
    Transkripsiya turlari.
    
14. 
    Transliteratsiyaga ta’rif bering.
    
15. 
    Fonetik transkripsiyaning ahamiyati nimada?
    
16. 
    Fonologik transkripsiyaning vazifasi nimadan iborat?
    
17. 
    Transkripsiyaning tuzilishi haqida gapirib bering.
    
18. 
    Unli tovushlarni ifodalash uchun qanday transkripsion belgilar qabul qilingan?
    
19. 
    Berilgan transkripsion belgilar orqali shevalarda uchraydigan barcha tovushlarni ifodalab bo‘lmasa qanday yo‘l tutiladi?
    
20. 
    O‘zbek tilidagi undosh tovushlar transkripsiyada qanday ifodalanadi?