Yurish —
insonning joydan-joyga ko'chishidagi oddiy usul bo‘lib, turli yoshdagi
kishilar uchun ajoyib jismoniy mashq hisoblanadi. Uzoq va bir tekis yurganda
a’zoyi badandagi qariyb barcha mushaklar ishlaydi, organizmdagi yurak-qon
tomir, nafas olish va boshqa tizimlar faoliyati kuchayadi, natijada modda
almashinishi ortadi. Jismoniy mashq sifatida odatdagi yurishning avvalo
sog’lomlashtirish ahamiyati bor. Odamni ilk bolalik chog‘idan yurishga
o‘rgatadilar. Lekin bu bilan kifoyalanib boimaydi. Hamma odamlar to‘g‘ri,
chiroyli va tejamli yura bilishlari zarur.
Oddiy yurishdan tashqari, yurishning boshqacha xillari ham bo’ladi: sayyohat
yurish, safda yurish va sportcha yurish. Musobaqalarda yurishning texnika
jihatidan eng qiyin, lekin eng foydali xili sportcha yurish qo‘llaniladi. Uning tezligi
oddiy yurishga nisbatdan ikki marta ortiq. Ammo bunday yuqori tezlikka erishish
uchun, sportcha yurish texnikasi asoslarini o’rganib olishning o‘zigina kifoya
qilmay, balki oddiy yurishga qaraganda anchagina jadalroq ish bajarish talab
qilinadi, ya’ni energiya sarflash ortadi. Shu sababdan sportcha yurish bilan
shug‘ullanish sportchi organizmiga ancha ta'sir etib, uning ichki a’zolarini va
tizimlarini mustahkamlaydi, ularning ish qobiliyatini oshiradi, kuchni va ayniqsa
chidamlilikni rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, irodali bo’lishga o‘rgatadi.
Shuning uchun ham yetuk tez yuruvchilar juda chidamli bo‘ladilar.
T
u
rn
in
g
n
o
mi
Z
il
is
h
j
o
y
i
E
g
k
ak
lag
Y
o
sh
la
r
O'g'il bolalar
A
y
o
ll
ar
Q
izl
ar
Qiz bolalar
16
-17
14
15
13
12
11
2
0
v
a
16
-19
14
-15
13
12
11
y
o
sh
y
o
sh
y
o
sh
y
o
sh
y
o
sh
u
n
d
a
n
k
at
ta
y
o
sh
y
o
sh
y
o
sh
y
o
sh
y
o
sh
Yugurish
30 m
0', V —
+
+
+
+
+
—
+
+
+
+
+
50 m
0', V K
K
K
+
+
+
K
K
K
+
+
+
60 m
0', V K
K
K
+
+
+
K
K
K
+
+
+
100 m
0', V R
R
K
+
+
+
R
R
K
+
+
+
200 m
0', V R
R
K
+
+
—
R
R
K
+
+
—
300 m
0', V K
K
K
+
+
—
K
K
K
+
+
—
400 m
0', V R
R
K
+
+
—
R
R
K
+
+
—
500 m
0', V K
K
K
+
+
—
K
K
K
+
+
—
600 m
0', V K
K
K
+
+
—
K
K
K
+
+
—
800 m
0', V R
R
K
+
+
—
R
R
K
+
+
—
1000 m
0', V R
R
K
+
+
—
R
R
K
+
+
—
1500 m
0', V R
R
K
+
+
—
R
R
K
+
+
—
2000 m
0', v
R
R
K
+
— —
R
R
K
+
— —
3000 m
0', v
R
R
K
+
— —
R
R
K
+
— —
5000 m
0', v
R
R
+
—
-
—
R
R
—
—
— —
10000 m
0'
R
+
—
—
—
R
—
—
—
— —
20000 m
0'
R
—
—
—
—
—
—
—
—
— —
25000 sh
0'
R
—
— — —
—
—
—
—
— —
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13 14
30000 m
O' R
— — — — — —
— — — — —
bir soatli
O' R
— — — — — —
— — — — —
ikki soatli
O' R
— — — — — —
— — — — —
50 m,
to'siqlarosha
v
K
K K
+
+ +
K
K
K
+
+
+
55 sh,
to'siqlarosha
v
K
K K
+
+ +
K
K
K
+
+
+
60 m,
to'siqlarosha
O', v K
K K
+
+ +
K
K
K
+
+
+
100 m,
to'siqlarosha
O', v — — — —
— — R
R
K
+
— —
110 m,
to'siqlarosha
O', v R
R
K
+
— — —
— — — — —
300 m,
to'siqlarosha
O' K
K K
— — — K
K
+
— — —
400 m,
to'siqlarosha
O' R
R
— — — — R
+
— — — —
1500 m,
to'siqlarosha
O', v — K K
— — — —
— — — — —
2000 m,
to'siqlarosha
O', v K
K — —
— — —
— — — — —
3000 m,
to'siqlarosha
O' R
— — — — — —
— — — — —
Kross
300 m
D
— — — — — — —
— +
+
+
+
500 m
D
— — — +
+ +
+
+
+
+
+
+
1000 m
D
+
+
+
+
+ +
+
+
+
+
+
+
1500 m
D
— — — — + +
+
+
+
+
+
+
2000 sh
D
+
+
+
+
+ +
+
+
+
+
+
+
3000 m
D
+
+
+
+
— — +
+
+
+
— —
5000 m
D
+
+
+
— — — +
+
+
— — —
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14
Shosse bo'ylab
yugurish
5 km
Sh
— + +
—
_
+ +
10 km
Sh
k
+
— —
K +
15km
Sh
k
K — —
K k
20 km
Sh
k
K — —
K
30 km
Sh
k
— — —
_
k
42 km 195 m
Sh
k
— — —
_
k
(marafon)
Estafetali yugurish
4x60 m
0'
— — +
+
+
+
+
+ + +
+
4x100 m
0'
R
R K
+
— — R k
K
4x200 m
0', V R
R K
+
—
R R
K
+
+
4x300 m
0'
— — +
+
+
+
+
4x400 m
0', V R
R k
— —
R R
k
3x800 m
0', V
— — —
R R
4x1000 m
O'
■
+
+
— —
+ +
+
4x800 m
O', V R
R +
—
R R
+
10x1000 m
0'
K
K —
_
4x1500 m
0'
R
R — —
_
400 300 200 100
m
0', v K
K k
+
K K
k
+
6000 m
D
+
. + +
— — — —
— — — — —
8000 m
D
+
+
— — — — —
— — — — —
10000 m
D
+
+
— — — — —
— — — — —
12000 m
D
+
+
— — — — —
— — — — —
14000 m
D
+
+
— — — — —
— — — — —
800 400 200 100
m
0', v K
K +
— — — K K +
— —
Sportcha yurish
1 km
Ol,Sh
,B
— — — — + +
+
+
2 km
0',Sh,
B
-
— — — +
_
+
3 km
0',Sh,
B
+
+
+
— — k K k
+
+
5 km
0',Sh,
B
K
K k
+
— — R,
K
R,K k
10 km
0',Sh,
B
R, K R,
K
+
— — — R,
K
R,K
— — —
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14
20 km
0',Sh R,K — — — —
+
30 km
0',Sh R,K — — — — — —
_
50 km
0',Sh R,K — — — — —
_
bir soatli
O'
R
— — —
_
ikki soatli
O'
R
— — — — — — — — — — —
Yugurib kelib
sakrash:
balandlikka
0',B R
R K
+
+ +
R R
K
+
+
+
langarcho'p bilan 0',B R
R K
+
+
_
uzunlikka
0',B R
R K
+
+ +
R R
K
+
+
+
uch hatlab
0',B R
R k
+
+ — — — — — — —
Turgan joydan
sakrash:
balandlikka
G',B K
K +
+
+ +
K K
+
+
+
+
uzunlikka
0',B K
K +
+
+ +
K K
+
+
+
+
uch hatlab
0\B K
K +
+
— — K K +
—
Uloqtirish:
lappak
0'
R
R k
+
+ +
R R
k
+
+
■
bosqon
o-
R
R k
+
+ +
— —
nayza
O'
R
R k
+
— — R R k
+
granata
O'
K
K k
+
+ +
K K
k
+
+
_
koptok
0'
— — +
+
+ +
—
_
yadro irg'itish
0',B R
R k
+
+ +
R R
+
+
+
+
Ko'pkurash
1
2
3
4 5 6
7 8
9
10 11 12 13 14
O'nkurash (100 m
gayugurish, uzunlikka
sakrash, yadro irg'itish,
balandlikka sakrash, 400
mgayugurish, 110 m
to'siqlarosha yugurish,
lappak uloqtirish,
langarcho'p bilan sakrash,
nayza uloqtirsh, 1000
mgayugurish)
O' — R K
To'qqizkurash (100
mgayugurish, uzunlikka
sakrash, yadro irg'itish,
balandlikka sakrash, 60 m
ga to'siqlarosha yugurish,
langarcho'p bilan sakrash,
1000 mga yugurish)
O' — R K
Yettikurash (100 m
to'siqlarosha yugurish,
balandlikka sakrash, yadro
irg'itish, 200 m yugurish,
uzunlikka sakrash, nayza
uloqtirish, 800 m
yugurish)
O'
R R R — — —
Oltikurash (100 mga
yugurish, uzunlikka
sakrash, yadro irg'itish,
110 m ga to'siqlarosha
yugurish, lappak
uloqtirish, langarcho'p
bilan sakrash)
O' — K K
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14
Oltikurash (60 m
ga to'siqlarosha
yugurish,
balandlikka
sakrash, yadro
irg'itish, 200 m ga
yugurish,
uzunlikka sakrash,
600 m ga
yugurish)
V
— — — — — — K K k
— — —
Beshkurash
(uzunlikka
sakrash, nayza
uloqtirish, 200 m
ga yugurish,
lappak uloqtirish,
1500 m
gayugurish)
O'
R
R K
Beshkurash (60 m
ga yugurish,
uzunlikka sakrash,
yadro uloqtirish,
balandlikka
sakrash, 1000 m
gayugurish)
O',V — — — +
+ — — — — — — —
Beshkurash (100
m ga to'siqlarosha
yugurish, yadro
irg'itish, uzunlikka
sakrash, nayza
uloqtirish, 800 m
ga yugurish)
O'
— — — +
+ +
— — — + +
+
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14
To'rtkurash (60 m
ga yugurish,
balandlikka
sakrash, koptok
uloqtirish, qiz
bolalarga 500 sh
ga yugurish, o'g'il
bolalarga 800 m
yugurish)
O'
-
-
-
+
+
+
-
-
- ,
+
+
+
To'rtkurash
(to'siqlarosha 60 m
ga yugurish,
balandlikka
sakrash, yadro
uloqtirish, 600 m
yugurish)
V
+
+
+
-
-
Uchkurash
(yugurish, sakrash,
uloqtirish
ko'pkurashlar
tarkibiga kiruvchi
O',V +
+ ' +
+
+
+
+ +
+
+ . +
+
turlardan tanlab
olinadi)
Shartli
belgilar:
O'
— musobaqao'yingohdao'tkaziladi; V —
musobaqabinodao'tkaziladi; Sh — musobaqa shosseda, shahar va qishloq
ko'chalarida o'tkaziladi; D — musobaqa dalada o'tkaziladi (kross); R — rekord
qayd qilinadi; K — yuqori ko'rsatkich qayd qilinadi; „+" — musobaqa rekordi va
yuqori ko'rsatkich qayd qilinmaydi; „—" — musobaqa o'tkazilmaydi.
Yurish musobaqalari stadion yo’lkalarida (soat strelkasi harakatiga teskari
yo'nalishda) va oddiy yo’llarda (shoh va shahar ko'chalarida, so'qmoqlarda va
hokazo) 3 dan 50 km gacha masofada o'tkaziladi.
Yurish musobaqasida qatnashuvchilar, qoidada belgilangan yurish texnikasi
xususiyatlariga rioya qilishlari kerak. Bularning eng asosiysi bir lahza bo'lsa ham
ikkala oyoq bir vaqtda yerdan uzilib qolishiga yo’l qo'ymaslikdan iborat.
Oyoqlardan birontasi yerga tegmay turgan fursat sodir bo'lgudek bo'lsa, sportchi
yurishdan yugurishga o'tgan hisoblanadi. Bu qoidani buzgan sportchini maxsus
hakamlar musobaqadan chetlatadilar.
Yurish musobaqasida qatnashuvchilar, qoidada belgilangan yurish texnikasi
xususiyatlariga rioya qilishlari kerak. Bularning eng asosiysi bir lahza bo'lsa ham
ikkala oyoq bir vaqtda yerdan uzilib qolishiga yoi qo'ymaslikdan iborat.
Oyoqlardan birontasi yerga tegmay turgan fursat sodir bo'lgudek bo'lsa, sportchi
yurishdan yugurishga o'tgan hisoblanadi. Bu qoidani buzgan sportchini maxsus
hakamlar musobaqadan chetlatadilar.
Yugurganda butun organizmning ish qobiliyatiga qo‘yilgan talab
yurgandagiga nisbatan anchagina katta bo’ladi. Chunki yugurganda a’zoyi
badandagi mushak guruhlarining deyarli hammasi ishga tushadi, yurak-qon tomir,
nafas olish va boshqa tizimlar faoliyati kuchayadi, modda almashinish ancha
oshadi. Shug'ullanuvchilarning imkoniyatlariga qarab, masofa uzunligini va
yugurish tezligini o‘zgartirish bilan ish miqdorini har xil qilish, odamning
chidamliligi, tezkorligi va boshqa fazilatlari rivojlanishiga ta’sir o'tkazishi
mumkin. Masalan, unchalik tez emas, lekin uzoq vaqt yugurish (ayniqsa o'rmon
yoki istirohat va bog’larda) ning gigiyenik ahamiyati katta bo'lib, bu
sog'lomlashtirishning eng yaxshi vositalaridan biri hisoblanadi.
Yuqori tezlikda yugurish shug'ullanuvchilarga, xususan ularning yurak-qon
tomir va nafas olish tizimlariga qo'yilgan talabni oshiradi va chidamlilikni
rivojlantiradigan zo'r vosita bo'lib xizmat qiladi. Juda katta tezlikda yugurish esa,
tezlikni rivojlantirish uchun o'tkaziladigan maxsus mashg‘ulotlarga kiritiladi.
Yugurish bilan shug’ullanish jarayonida kishi irodasi mustahkamlanadi, o'z
kuchini taqsimlay olish, to'siqlardan o‘ta bilish, ochiq joyda mo‘ljal ola bilish
qobiliyati hosil bo'ladi.
Yugurish — har tomonlama jismoniy rivojlanishning asosiy vositalaridan
biri. Barcha mutaxassislikdagi yengi latletikachilarning ham, boshqa sport turlari
bilan shug’ullanuvchilarning ham mashqlarida yugurishga ko‘p e’tibor berilishi,
shuningdek faol dam olish, sog’lomlashtirish va ish qobiliyatini saqlash vositasi
sifatida yugurishning ulushi katta ekani ana shundan.
Yugurish — yengil atletikaning hamma turlari ichida eng ammabop jismoniy
mashq. Yengil atletika musobaqalarida yugurish va estafetaning turli xillari
yetakchi o'rin tutadi, ularga tamoshabin ham juda qiziqadi. Shuning uchun
yugurish musobaqalari eng yaxshi tashviqot va targibot vositalaridan biri
hisoblanadi.
Yengil atletikada yugurishning tekis yugurish, to‘siqlar osha yugurish,
estafetali yugurish va tabiiy sharoitlarda yugurish xillari boiadi. Yugurishning
xillari va masofa uzoqligining variantlari jadvalda ko‘rsatilgan.
Tekis yugurish malum masofaga yoki vaqtbay tarzda yugurish yo’lkasida
(soat strelkasi harakatiga teskari yo‘nalishda) o‘tkaziladi. 400 metrga va undan
qisqa masofaga yugurishda har bir yuguruvchi uchun alohida yo’lka ajratiladi.
Qolgan masofalarga yugurish musobaqalari umumiy yo’lkada o’tkaziladi.
Belgilangan masofani o‘tish uchun sarflangan vaqt soniya o’lchagich
(sekundamer) bilan o'lchanadi. Bir soatlik va ikki soatlik yugurishda vaqt
chegaralangan bo'lib, natija shu vaqt ichida bosib o’tilgan masofa tarzida metr
hisobida aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |