O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

2-jadval 

O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining majburiy zahira 

stavkalari

26

 

 

Amal qilish 

muddati 

Yuridik 

shaxslarning  

talab qilib 

olinguncha va 

 1 yildan ortiq 

bo'lmagan 

muddatli 

depozitlari 

uchun  

Yuridik 

shaxslarning 

muddati  

1 yildan 3 

yilgacha bo'lgan 

muddatli 

depozitlari 

uchun 

Yuridik 

shaxslarning  

3 yildan oshiq 

muddatli 

depozitlari uchun 

Yuridik 

shaxslarning chet 

el valyutasidagi 

depozitlari uchun 

1996  yil  1 

iyuldan 

25 

10 

  

1997  yil  1 

dekabrdan 

20 

10 

  

2000  yil  1 

maydan 

20 

  

2005  yil  1 

fevraldan 

15 

5 

2005  yil  1 

avgustdan 

15 

8 

2007  yil  1 

sentyabrdan 

13 

2008  yil  1 

noyabrdan 

15 

2009  yil  1 

sentyabrdan 

15 

12 

10,5 

Chet el 

valyutasidagi 

depozitlar uchun 

ham shu me'yorlar 

o'rnatilgan  

 

2-jadval  ma’lumotlaridan  ko`rinib  turibdiki,  1996-2009-yillar  mobaynida 

Respublika Markaziy bankining tijorat banklari depozitlariga nisbatan belgilangan 

                                                           

26

 

http://www.cbu.uz/uz_lat/monet_policy/reserve.htm

  

---

69

 

 

majburiy zaxira stavkalari darajalari sezilarli darajada pasaydi. Bu esa, banklarning 

resurs saloxiyati va likvidligiga ijobiy ta’sir ko`rsatadi.  

Taxlil  qilinayotgan  davrda  xorijiy  valyutalarda  jalb  etilgan  depozitlarga 

nisbatan  belgilangan  majburiy  zaxira  stavkasi  sezilarli  darajada  oshdi.  Bu  esa, 

respublikamiz  banklariga  xorijiy  valyutalarni  deposit  sifatida  jalb  etishga  salbiy 

ta’sir  ko`rsatdi.  Chunki,  majburiy  zaxira  stavkasi  yuqori  bo`lgan  sharoitda  tijorat 

banklari  xorijiy  valyutalardagi  depozitlarga  to`lanadigan  foiz  stavkasini  oshira 

olmaydi. 

Qayd  etib  o’tish  lozimki,  O`zbekiston  Respublikasida  tijorat  banklarining 

Markaziy bankdagi majburiy rezervlari hajmi 2008-yil 1 noyabrdan milliy va chet 

valyutasida qabul qilingan depozitlar miqdoridan 15% miqdorida belgilangan edi. 

2009-yil  1-sentabrdan  esa,  majburiy  rezervlar  miqdori  tijorat  banklari  tomonidan 

jalb  qilingan  depozitlarning  muddatiga  qarab  tabaqalashtirildi.  Jumladan,  yuridik 

shaxlarning talab qilib olguncha va 1 yildan ortiq bo’lmagan muddatli depozitlari 

uchun  15%  miqdorda,  yuridik  shaxslarning  muddati  1  yildan  3  yilgacha  bo’lgan 

muddatli  depozitlari  uchun  12%  miqdorda,  yuridik  shaxslarning  3  yildan  ortiq 

muddatli depozitlari uchun esa 10,5% miqdorida belgilab qo’yildi. Shu bilan birga, 

majburiy rezervlarni hisob-kitob qilish davri bir oydan o’n to’rt kunga qisqartirildi. 

Bularning samarasi o’laroq: 



  Tijorat  banklari  tomonidan  xo’jalik  yurituvchi  sebyektlardan  uzoq 

muddatli depozitlar jalb qilish yanada rag’batlantirildi; 



  Tijorat banklarining resurs bazasi mustahkamlandi; 



  Tijorat  banklarining  joriy  likvidlik  darajasi  oshdi  hamda  likvidlikni 

yanada samarali va tezkor boshqarish imkoniyati yuzaga keldi; 



  Tijorat  banklari  tomonidan  yuridik  shaxslardan  jalb  qilingan  uzoq 

muddatli depozitlarni investitsion faoliyatda qo’llash imkoniyati yanada oshdi; 

Bugungi kundagi  majburiy  zahira  normalari  muomaladagi pul  massasini  va 

tijorat banklarining likvidlik darajasi boshqarish uchun, shuningdek, hozirgi vaqtda 

mamlakatda  hukm  surayotgan  iqtisodiy  holat  uchun  me’yoriy  darajada  deb 

hisoblaymiz.  Chunki,  amaldagi  rezerv  normalarni  yanada  pasaytirish  oqibatida 

---

70

 

 

muomaldagi  pul  massasisining  oshishi,  tijorat  banklarida  ortiqcha  likvidlikning 

paydo  bo’lishi  va  buning  oqibatida,  milliy  valyutaning  qadrsizlanishi  kabi  salbiy 

oqibatlar yuzaga kelishi mumkin.  

Markaziy bank ochiq bozor operatsiyalari orqali tijorat banklari likvidligiga 

va muomaladagi pul massasining o`sish sur’atlariga bevosita ta`sir ko`rsatadi. O`z 

navbatida  Markaziy  bankning  ochiq  bozor  operatsiyalar  hajmini  oshirish  tijorat 

banklarining  yuqori  likvidli  qimmatli  qog`ozlariga  qilingan  operatsiyalari 

miqdoriga  bog`liq.  Odatda,  Markaziy  bank  ochiq  bozor  operatsiyalari  obyektlari 

majmuini moliyaviy yil boshlanishidan oldin e’lon qiladi. 

O`zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  ochiq  bozor  operatsiyalari 

obyektlari  bo`lib,  davlat  qisqa  muddatli  obligatsiyalari  va  o`rta  muddatli  xazina 

majburiyatlari  hisoblanadi.  Shu  sababli,  Markaziy  bankning  ochiq  bozor 

operatsiyalari  hajmini  oshirish  bevosita  davlat  qimmatli  qog`ozlar  emissiya 

hajmiga bog`liq.