O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti «tasdiqlayman»

>

tlIÛ-d-E-llir
uiulyajlar. niAptlar tTerz'yerlar
audiomaEnlaton. vidfiomagpilafim i¹* telerizor
O rganilayotgan obyektlar baqida haqiqiy ta. г a TT u г ni rajad^i keltiri'b > atbob-uskunaLar. modanubr ^ staiickbr. nginbr, ^ищяЬг teplovozlar. iamolyot- Lar. mjqhnulir 01 at Linst Lar ^ te mil' yo 1 nel slan. г* yaiitn tzyyoi va tayyor in absulotLar itom-ashyoLar
Nazaiiy -darsLarda ta lanj beiuvc±LÜar azotar. mandi va yordamcti vo si ta lai ¿an. nnzo] исЬал daraLiklnr va tarq atina material! ardan va tevnik- vositzlniázn foydalrnadiiri/.
Amaliy înastLEulotlarda ulzr koproq tnsvrrli va real ™НдЬиЬп уд'ri eij-LLZ. cLizmalar. asbdb-oskипд!дгДлп Foydalznadilzr.
Ovoz va tovnztii (audio), alnmnfidd îasvüiy tazavvujlanii. sbakUantindigan audio’.Tzual von. talar jarayc-nlar va vanfaLar to g" tisidagi k#na ддшитуД real tasawurLarni vnjadga keltnadi.
MODELLI Yordamchi vositalar buning aksi o'laroq tasvir va matnlarni yozib olish va saqlash imkonini beradi. Ular doska, flipchart, pinbord doskasi, kodoskop, videoproyektor kabilardir. Ish sohasiga tegishli real narsalar, ya'ni mahsulotlar, asboblar va boshqalar dars paytida didaktik funksiyaga ega bo'lsa, o'quv vositasi sifatida qo'llanilishi mumkin. Ta'lim vositalaridan foydalanishda ularni muayyan maqsad, mo'ljallangan guruh, maxsus soha va metodlarga mos holda tanlash muhim o'rin tutadi. Bundan tashqari ta'lim beruvchi o'quv va ko'rgazmali vositalarni ishlata olishni va ulardan maqsadga muvofiq va oqilona tarzda foydalanishni bilishi kerak. Texnik vositalardan foydalanayotganda yuzaga keladigan texnik muammolarni hal qila oladigan bo'lishi lozim. Ta'lim jarayonida texnik vositalardan foydalanish juda muhim o'rin egallaydi. Ushbu vositalar yordamida mashg'ulotlarni zamonaviy talablarga javob beradigan tarzda olib borish hamda
ta'lim oluvchilarning diqqatini jalb etishda keng foydalanish mumkin. Texnik vositalar ma'lumotlarni vizuallashtirishga yordam berib, kerakli tasvir va matnlarni yozib olish va saqlash imkonini beradi. Ta'lim beruvchilar doska tasvirlari, flipchart tasvirlari va kodoskop slaydlari kabi vizual vositalarni o'zlari ishlab chiqadilar. Shu sababli bunday vositalardan foydalanish qoidalari, ularning afzallik va kamchiliklarini hisobga olish lozim. Quyidagi materiallarda bo'r doska, flipchart, kodoskop, pinbord doskasi va videoproyektor kabi texnik vositalardan foydalanish bo'yicha yo'l-yo'riqlar berilgan. Bo'r doska eng qadimgi, arzon va boshqalarga nisbatan ko'proq ishlatiladigan vosita hisoblansa kerak. Mana ko'p yillardirki, u nazariy va amaliy darslarda qo'llaniladigan texnik vosita hisoblanadi. Bugungi televizorlar va kompyuterlar dunyosida doska sinfdagi eng ishonchli va ko'proq qo'llaniladigan o'quv vositasidir. Doskadan foydalanishni ham rejalashtirib olish zarur. Buning uchun o'tiladigan mavzu bo'yicha doskaga yoziladigan matn va chizmalar tartib bilan rejalashtirib, qog'ozga xomaki varianti ishlab chiqiladi.
Doskadan foydalanishning asosiy qoidalari

• 
  Barcha yordamchi vositalarni oldindan tayyorlab qo'yish
  
• 
  Doskaga aniq va orfografik xatolarsiz yozish
  
• 
  Matn yoki chizmalar oraliqlarini bir xil taqsimlash
  
• 
  Rangli bo'rlarni didaktik talablarga mos kelgan holatda ishlatish
  
• 
  Ta'lim oluvchilar bilan doim «ko'z aloqasi»ni saqlab turish
  
• 
  Faqat bir tomonga emas, barcha ta'lim oluvchilarga qarab gapirish
  
• 
  O'zlashtirish natijalarini tekshirib turish
  
• 
  Muhim bo'lgan ma'lumotlarga alohida e'tiborni yordamchi vositalar yordamida qaratish
  

Doskaning afzalliklari:

• 
  arzonligi;
  
• 
  ma'lumotlarni taqdimot qilish uchun qulayligi;
  
• 
  yozuvlar yozish uchun ishlatilishi;
  
• 
  asosiy punktlarni tushuntirish uchun foydalanish mumkinligi;
  
• 
  chizma va grafiklarni chizib ko'rsatish mumkinligi;
  
• 
  diqqatni jalb qilish uchun foydalanilishi.
  

Flipchart- doskaga juda o'xshashligiga qaramasdan, ko'pgina farqlar ham mavjud. Flipchartning eng asosiy qulayligi - bu matnni o'chirmasdan yozib ketaverish imkoniyatining borligi, ya'ni joy etishmasligidan yozilgan yozuvlarni o'chirishga hojat yo'q, faqat yetarlicha qog'oz bo'lishi talab etiladi. Shunday qilib, barcha fikr-mulohazalarni saqlash mumkin, hatto bir necha kundan so'ng bu qog'ozni yana osib qo'yish va munozarani davom ettirish mumkin. Flipchartning boshqa qulayligi, sinfdagi devor yoki doskaga birin-ketin hamma varaqlarini yopishtirish imkoniyati hisoblanadi. Butun guruh ishining natijalarini bir paytda ko'rish, taqqoslash va saqlab qolishning bunga teng boshqa imkoniyati yo'q.
Flipchartdan nima maqsadda foydalaniladi?

• 
  guruhiy bahs-munozaralarning natijalarini saqlash va ulami kelajakdagi tadbirlarda ishlatish uchun;
  
• 
  jarayonning bosqichlarini ko'rsatish uchun;
  
• 
  taqdimotni tashkillashtirish uchun;
  
• 
  turli masalalar bo'yicha asosiy qismlarini ajratib ko'rsatish uchun.
  

Flipchartning afzalliklari:

• 
  flipchartni kerakli joyga siljitish mumkinligi;
  
• 
  foydalanishning qulayligi;
  
• 
  taqdimot uchun foydalanish mumkinligi;
  
• 
  varaqalarni saqlab qo'yib, kerakli vaqtda undagi ma'lumotlardan takror foydalanish mumkinligi;
  
• 
  turli rangli markerlardan foydalanish imkoniyati;
  
• 
  o'quvchilarning diqqatini jalb etish uchun foydalanish mumkinligi.
  

Kodoskop uchun sath (ekran), shuningdek, plyonka-slaydlar kerak. Kodoskop
ta'lim beruvchi uchun eng yuqori darajadagi taqdimot imkoniyatini beradi. O'quv jarayonini bu vositasiz tasavvur qilish mumkin emas. Asosiy qulayligi shundaki, slaydlarni kompyuterda yoki shuningdek, qo'lda professional darajada tayyorlash mumkin. Ulardan istalgan vaqtda foydalanish va ish o'rni o'zgarganida boshqa joyga o'tkazish mumkin. Ammo kodoskopning faqat sifati emas (yorug'lik kuchi), balki ishlab chiqilgan slaydlarning sifati ham muhimdir. Slaydlarni tayyorlash uchun quyidagi materiallar kerak bo'ladi:

• 
  acetatli qog'oz - sun'iy toladan qilingan tiniq qog'oz;
  
• 
  alohida qoplamaga ega, nusxalashtirish mumkin bo'lgan slaydlar;
  
• 
  slaydlarga yozish uchun flomasterlar (doimiy yoki suv bilan o' chirish
  

•mumkin bo'lgan);

• 
  slaydlarni tozalash uchun spirt;
  
• 
  simvolli asboblar (shablonlar, chizg'ich va shu kabilar).
  

Kodoskopning qulayliklari:

• 
  kodoskopni boshqa joyga siljitish mumkinligi;
  
• 
  foydalanishning qulayligi;
  
• 
  slaydlarni qo'lda, fotonusxa va kompyuter yordamida tayyorlash mumkin;
  
• 
  slaydlarning katta guruhga ko'rinarli bo'lishi;
  
• 
  bir marta tayyorlab, ulardan bir necha bor foydalanish mumkinligi;
  
• 
  rangli tasvirni qo'llash mumkinligi;
  
• 
  ta'lim beruvchi ta'lim oluvchilar bilan «ko'z aloqasi»ni doimo saqlab turishi mumkinligi.
  

“Pinbord” inglizcha so'z bo'lib, (pin-mahkamlash, bord-doska) doskaga mahkamlash degan ma'noni anglatadi.
Qoidaga ko'ra, pinbord doskasi ustiga o'rash qog'ozi tortiladi va qo'shimcha kerakli material sifatida turli rang va shakldagi kartochkalar bo'lishini talab qiladi. Ular pinbord doskasiga ignalar bilan mahkamlanadi. Ishni tugatgandan so'ng kartochkalarni o'rash qog'oziga yopishtirish va ularni navbatdagi tadbirlar uchun qo'llash mumkin. Kartochkalar maxsus rangli flomasterlar yoki markerlar bilan
yoziladi. Bu vosita asosan yig'ilishlarda muhim o'rin egallaydi, chunki bu vosita yordamida qarorlar, muammolarni ishlab chiqish va guruhiy bahsmunozaralarni
boshqarishni ko'rgazmali qilish mumkin.
Pinbord doskasining afzalliklari:

• 
  pinbord doskasini siljitish mumkinligi;
  
• 
  ma'lumotlarni doskaga mustahkamlash imkoniyati;
  
• 
  kartochkalarni guruhlash imkoniyati;
  
• 
  turli rangli qog'ozlardan foydalanish mumkinligi.
  

Interaktiv doska Zamonaviy kompyuter tehnologiyalarining yana bir yutug’i shundan iboratki, internet tizimidan erkin foydalanaolishligi bo’lsa ikkinchidan videokonfrensiyalarlarni oddiy markerli doskalardagi ma’lumotlarni interaktiv doskalar bilan bog’lay olishligidadir. SMART tehnologiyasi asosida ishlab chiqarilayotgan interaktiv doskalar qo’yidagi qulayliklarni foydalanuvchilarga tag’dim etmoqda. Yani ikki qavatli setkaga ega bo’lgan yuqori tasvirlarni katta ekran ko’rinishida nomoyish eta oladigan, ekran bo’ylab nuqtalar soni 2000*2000 ko’rinishida joylashtirilgan bo’lib bu nimoish etilayotgan tasvirning barcha imkoniatlarini nomoish etib beradi. Interaktiv doskalar o’z navbatida ikki hil ko’rinishda ishlab chiqariladi: to’g’ri va teskari proeksiyali. Ta’lim sohasidagi qo’llanilayotgan ilg’or axborot texnologiyalarining asosiylaridan biri — interfaol elektron doskalari hisoblanadi. Bu mo’jiza doskalar zamonaviy texnologiyalar rivojlanishining eng yuqori cho’qqilaridan hisoblanadi. Ular oddiy markerli doskalar kabi ko’rinishga ega bo’lib, ularda yozilayotgan har bir matn, grafik ko’rinish, chizma, jadval kabilar daqiqalarda tez kompyuter ekranida paydo bo’ladi. elektron doskalarning asosiy afzalliklari quyidagilar:
•ma’lumotni tahrirlash ko’lamining kengligi;
•natijalardan nusxa olish, elektron pochta orqali jo’natish, saqlash imkoniyatlarining mavjudligi;
•matn, tovush, animatsiya, grafikalardan birgalikda foydalanish imkoniyatining kengligi;
•virtual auditoriya yaratish imkonida namoyon bo’ladi.

Yozib olingan ma’lumotlar fayl ko’rinishida saqlanadi va oddiy printerda chop etilishi mumkin. Interfaol elektron doskada yozilgan matn va grafik ko’rinishlar rangli markerlar bilan shakllantirilishi hamda printer rangli bo’lgan hollarda chop etiladigan nusxalar ham rangli bo’lishi mumkin. Ranglardan foydalanish ma’lumotlarni ajratish va uni samarali qabul qilishga imkon beradi. Interfaol elektron doskalar aqliy hujumlar uchun ajoyib vositadir. Unda yozilgan axborotlarni, nafaqat muhokama qilish davrida xotirada saqlanadi, balki uni ketma-ket tiklash imkonini ham yaratadi. Bu doskalar bilan birgalikda, taklif etiladigan dasturiy ta’minotlar, bir vaqtning o’zida bir necha shaharlarda, joylarda seminar o’tkazish va sezilarli darajada auditoriyani geografik jihatdan kengaytirishga imkon yaratadi. Seminar tinglovchilari o’zlarining monitorlarida uzatiladigan axborotlarni o’qish yoki jamoa holda muhokama qilishlari uchun uni katta ekranda namoyish etish mumkin. Sensorli elektron doska markerlar yordamida har xil foydalanuvchi interfeysini chaqirib oladigan, hajm jihatidan katta bo’lgan sensor ekrandir. Ular klassik taqdimotlarda yuqori texnologiyalar imkoniyatlari bilan birgalikda, barcha imkoniyatlardan foydalanishga sharoit yaratadi. Interfaol elektron doskalarga ulangan multimedia-proyektorlar multimediali muhitda ishlash uchun, axborotlarni internet orqali, magnitofon, kom-pyuter, DVD-disklar, flesh xotira yoki videokameralar bilan taqdimot tipida namoyish qilish uchun sharoit yaratadi. Interfaol elektron doskalarda yozilgan barcha axborotlar ketma-ketligini kompyuterda namoyish etish uchun dasturiy ta’minotlarda imkoniyatlar ishlab chiqilgan bo’lib, bunday namoyish etishlar ham to’g’ri, ham teskari holda amalga oshirilishi mumkin. Interfaol elektron doskalarda qanday texnologiyalardan foydalaniladi? Hozirgi vaqtda ikkita texnologiya, sensor ekranli va elektromagnit nurlanishli texnologiyaga asoslangan interfaol doskalar ishlab chiqarilmoqda.

Sensor interfaol elektron doskalar ingichka o’tkazgichli ikkita qatlamdan iborat. Bunday doskalar o’quv muassasalari uchun juda qulay hisoblanadi. Ular ishonarli va agar axborotlar o’chsa yoki yo’qolib qolsa, hech qanday maxsus usullarni talab qilmaydi. Ulaming yana bir afzalligi — ma’lumotlarni nafaqat marker bilan, balki qo’l bilan ham yozish mumkinligidadir. Bu texnologiya maxsus markerlarni talab qilmaydi, ishlash uchun hech qanday nurlanishdan foydalanilmaydi va tashqi shovqinlar ta’sir etmaydi. Kamchiligi-markerni yoki uni boshqa vosita bilan almashtirilganda matritsalar reaksiyasida unchalik katta bo’lmagan ushlanishlar bo’ladi. Elektromagnitli texnologiya yozuvchi qurilmalardan uzatilgan elektron signallarga asoslangan. Bunday qurilma sifatida elektron qalam, elektron ushlagichga kiritilgan marker bo’lishi mumkin. Afzalligi-qattiq va mustahkam yuzani yaratish imkoniyatining mumkinligidir. Kamchiligi-elektromagnitli nurlanishlar bilan ishlash va maxsus markerdan foydalanish zaruriyatining mavjudligida ko’rinadi. Bu ikki texnologiya yaxshi ishlab chiqarilgan va keng tarqalgan. Bu tipdagi doskalar uchun o’quv jarayonida qo’llanishga maxsus tayyorlangan, shunga yo’naltirilgan va to’liq holda yetkazib beradigan standart komplektiga kiruvchi dasturiy ta’minotlar ishlab chiqilgan. Hozirgi vaqtda marker holatini aniqlash uchun infraqizil va ultratovushli datchiklardan foydalanuvchi doskalar ishlab chiqilmoqda. Ularning kamchiligi- datchiklar boshqa nurlanishlarga ham sezuvchandir. Gohida datchiklar o’rniga infraqizil lazerlardan foydalaniladi. Infraqizil markerlar markerning tegishli holatini yuqori aniqlikda hisoblaydi. Bu texnologiyalardan qaysi biri ommabop bo’lishi mumkinligini aytish qiyin, lekin barcha yangi texnologiyalarning rivoji maxsuslashtirilgan dasturiy ta’minotga bog’liq bo’ladi. Interfaol elektron doskalar bilan savdo qiluvchi kompaniyalar faqat bitta texnologiya asosida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotmoqda. «De Layt 2000» kompaniyasi bu ikki texnologiya bilan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish bo’yicha o’z mavqeiga ega. Sensorli texnologiya Polyvision kompaniyasi interfaol elektron doskalar uchun ishlab chiqarilgan, ikki seriyadagi TS/TSL va WT/WTL doskalarda qo’llaniladi. Mazkur seriyadagi doskalar yuqori aniqligi bilan ajralib turadi (8000x8000 nuqta), harakatlarni tasvirlashning yuqori tezligiga ega bo’lib, ular markerlar yoki qo’l bilan bajariladi. TSL va WTL seriyalarining asosiy ko’rsatkichlaridan, ularda avtomatik tebranish funksiyasi ishlab chiqilgan. Agar ish jarayonida behosdan doskaga tegib ketilsa, pultdagi tugmachani bosish yetarli va tebranish avtomatik holatga o’tadi. WT\WTL seriyasidagi doskalar afzalligi Walk-and-Talk masofadan boshqarish pultining mavjudligidadir. Sahara kompaniyasining elektromagnitli doskalaridan Communicator 77 va Penbord modellari o’quv auditoriyalari uchun mo’ljallangan. Bu modellarda kompyuter sichqonchasi o’rniga maxsus multimediyali marker ishlatiladi. Bu texnologiyadan foydalanish yuqori tezlikli va aniqlikdagi (1000 liniya dyuym) doskalar bilan ishlash imkonini beradi. Antivandal qoplama interfaol elektron doskalarni chizilish, shikastlanishdan himoyalaydi va uzoq vaqt ishonarli ishlashini kafolatlaydi. Ozroq joyi ishdan chiqsa ham doskaning ishlash qobiliyati yo’qolmaydi. O’quv auditoriyalari uchun maxsus ishlab chiqarilgan Penbord doskalarining och- kulrang qatlami uzoq vaqt ishlaganda ko’zlarning charchamasligini ta’minlaydi.
Barcha elektromagnitli doskalar ichida bu doskaning ajralib turuvchi belgisi, unda oddiy marker bilan yozish imkoni mavjudligidadir. Communicator 77 doskasi 20 ta qaynoq klavishga ega bo’lib, ular ekranning ikki tomonida joylashgan. Qaynoq klavishlar har xil funksiyalarni tez bajarishga imkon beradi. Ulardan 17 tasi dasturlanishi, ya’ni ularga boshqa funksiyalar yuklanishi mumkin. Activboard interfaol elektron doskasini Prometneon LTD firmasi ishlab chiqargan va u konferensiya prezentatsiyalarini namoyish etish uchun mo’ljallangan. Prometneon LTD interfaol elektron doskalarda ish olib borilganda, ushbu doska barcha imkoniyatlaringizni ko’rsatishga yordam beradi. Interfaol elektron doska ACTIVboard dasturiy ta’minotlarda ishlash imkoniyatini beradi va bu orqali sizni tinglab turuvchi auditoriya a’zolariga ma’lumotlarni yetkazish sifatini oshiradi. ACTIVboard — interfaol elektron doska 1,25 m, 1,62 m, 1,99 m yoki 2,45 m diagonalli bo’lib, kompyuter va proyektor bilan birgalikda ishlaydi. elektron qalam faol ekran orqali kompyuterni boshqarib, Windows tizimining istalgan ilovasida ishlay oladi. Infraqizil portli panel yordamida faol ekranni auditoriyaning istalgan joyidan turib boshqarish mumkin. Aktivtest simsiz radiopultdan foydalanib, audiotoriyada test tayyorlash va uni o’tkazish imkonini yaratadi.
Activboard interfaol elektron doskalaridan foydalanish auditoriyadagi har bir qatnashuvchining faol ishtirokiga imkon yaratadi. elektron qalam orqali kompyuterni sichqoncha kabi boshqarish mumkin.
Interfaol elektron doska ACTIVboard- konferensiyalar, prezentatsiyalar va masofadan o’qitishlarni sifatli o’tkazish uchun mo’ljallangan. Activboardda -namoyish etiladigan o’quv ma’lumotlarini tayyorlashda va namoyish etishda ACTIVTable — plansheti sodda va qulay yordamchidir. Bu planshet kompyuter sichqonchasi vazifasini bajaradi. Ma’lumotlarni tayyorlashda prezentatsiya yoki konferensiya uchun ACTIVStudio2 yoki ACTIVPrimary texnologiyalarini qo’llaydi. ACTIVTable kompyuterga USB-porti orqali ulanadi va dasturiy ta’minotni barcha funksiyasidan foydalanish imkoniyatini yaratadi. Simsiz qalam orqali, flipchart oynasida matn yozishda yengillik tug’diradi. ACTIVote — bu prezentatsiya konferensiya o’tkazish paytida doimiy «teskari aloqa» texnolgiyasidir. ACTIVote2 test sistemasi barcha konferensiya qatnashchisiga, savollarga javob berish, ko’rsatilgan bir nechta javoblardan to’g’ri variantni tanlash radiopult tugmasini bosish yordamida amalga oshiriladi. Aktivboard radiopult uzatgan ma’lumotni qabul qilib, uni qayta ishlab, konferensiya qatnashchilari bilan uzluksiz aloqada bo’lishini ta’minlaydi. Ushbu texnologiyada auditoriya bilan aloqa o’rnatishda qo’llaniladi. Masalan, muhokamada, ma’lu-motlarni yig’ishda yoki testda AKTIVVote2 sistemasi odatda 16 yoki 32 ta pult komplekti mavjud bo’lib, ular tinglovchilarga tarqatiladi va doimiy aloqa o’rnatadi. ACTIVWAND elektron ko’rsatkich uzunligi 54 sm bo’lib, bo’yi past foydalanuvchilarga elektron doskaning yuqori qismini namoyish etishda qulay. elektron ko’rsatkich yon tomonida tugmalar mavjud bo’lib u kompyuter sichqonchasini chap tugmasi funksiyasini bajaradi. Ko’rsatkich ish jarayonida «Rollover» va «Hover» funksiyalari mavjud, bu funksiyalar dasturiy vositalarni boshqarish va veb-sahifalar ustida ishlash vazifalarini yengillashtiradi. elektron ko’rsatkichning afzallik tomoni shundaki, u proyektordan ACTIVboard doskasiga tushayotgan nurni qaytarmaydi.
Tarqatma materiallarni tayyorlash bo'yicha tavsiyalar: bir mavzu ta'lim oluvchilarga haddan tashqari ko'p tarqatma materiallar bermang; sarlavhalarni bosh harflar bilan yozing, bir mashg'ulot uchun ikkita tarqatma material zarur bo'lsa, ularga kod-nom berib, ularni ajratishni osonlashtiring; matn shrifti 12 dan kichik bo'lmasligi kerak; bir betda 80 tadan ko'p belgi (harf, qavs, undov belgisi va h.k.) ishlatmang; matnlar tushunarli, qisqa va oddiy bo'lishi kerak; varaq dizayni e'tiborni o'ziga tortishi kerak.
Slaydlar tayyorlash bo'yicha tavsiyalar: har bir slaydda sarlavha bo'lishi kerak - jumla tuzishda aniq va lo'nda fikringizni bayon eting; ma'lumotlarning ketma-ketligini ta'minlang; slayd tayyorlashda telegraf usulidan foydalaning; chalkashtiruvchi iboralarni kiritmang; ma'lumotlar ko'pligi tahsil oluvchilarning aqliy zo'riqishiga olib kelishi mumkin; har bir slaydda so'z birikmalari 7-8 qatordan oshmasligi kerak; slayd ranglarini tanlash - slayd tayyorlashda och ranglardan foydalanish; slayd foniga to'q ranglarni ishlatish; slayd yozuviga to'q ranglarni ishlatish; to'q ko'k va yashil ranglardan qora rang o'rnida foydalanish; to'q ranglarni katta hajmda ishlatmaslik; sabzirang tusdagi ranglar ishtirokchilarning kayfiyatiga salbiy ta'sir ko'rsatishini hisobga olish; qizil rangni faqat biror bir elementga urg'u berish uchun ishlatish; slayd tayyorlashdagi xatoliklar - ko'p ma'lumotlarni tartibsiz joylashtirish; kir slayd (barmoq izlari) ni qo'llash; juda mayda harflarda yozish; taqdimotda rasmlardan foydalanmaslik; uyg'unlikning yetishmasligi.
Taqdimotning asosiy maqsadi - diqqatni to'plash, qiziqtirish, ishontirishdir. taqdimotchining vazifasi - mavzuga tayyorlanishi; auditoriyaga yetkaza olishi; ta'lim vositalaridan to'g'ri foydalana olishidir. Taqdimotdan o'quv jarayonida foydalanish orqali ko'rgazmalilik, vaqtni tejash, motivatsiya oshirish, tizimlilik, samarali natijaga erishiladi. Taqdimotni olib borishda quyidagi qoidalarga rioya etiladi: kiyinish madaniyati yaxshi bo'lsin, taqdimotni yaxshi kayfiyatda boshlash va yakunlash, nutq (so'zlash usuli, ritorika) ravon bo'lsin, harakatlar bilan ifodalansin (jestikulyatsiya), vaqt taqsimotiga amal qilinsin, auditoriya bilan vizual aloqani yo'qotmaslik, o'zingizni ishonchli va erkin tutish; harakatlari bir maromda va qo'llaringiz old tomonda erkin bo'lishi, taqdimot vaqtida bir joyda turib qolmaslik, auditoriyaga qarab gapirish, auditoriyaga orqa bilan turmaslik, auditoriyadagilarning diqqatini ko'rgazmalarga yo'naltirish, haddan ortiq ko'p ma'lumotlar bermaslik, muhim ma'lumotlarni takrorlash, taqdimotni shoshilmasdan, bafurja o'tkazishga harakat qilish, taqdimot o'tkazilayotganda
ekranni to'sib qo'ymaslik, berilayotgan materialni qisqa va lo'nda bayon etish; misol keltirish va taqqoslash, “Men” dan ko'ra “Biz” so'zini ko'proq ishlatish, slaydlarni o'zgartirayotganda izoh berib borish, nutq so'zlash qoidalari, ravon til melodikasi, nutq tempi (ovozni baland va past pardalarda o'zgartirib turish), auditoriyaga qarab gapirish; so'z bo'g'inlarini to'liq talaffuz qilish, taqdimotni olib borilishida man etiladi: auditoriya bilan vizual aloqani yo'qotish; beharakat ko'rinishda bo'lish, asabiylashish, ortiqcha, behuda harakatlarni qilish kabilarga rioya etiladi. Shuningdek, taqdimotni olib borishda texnik vositalaridan foydalanishda esa quyidagi qoidalariga: xona sharoiti va texnik vositalarning sozligini tekshirish; texnik nosozliklarga doimo tayyor turish; ekranda tasvirning tushishini tekshirish; proyektor ishiga xalaqit beradigan jihozlarni olib qo'yish; taqdimot uchun mo'ljallangan dasturlardan foydalanish, auditoriya diqqatini ko'rgazmalarga maqsadli yo'naltirish, taqdimot jarayonida ekrandan emas, kompyuter monitoridan foydalanish, ekrandagi tasvirlangan matnlarni o'qimasdan, o'z so'zingiz bilan ifodalash maqsadga muvofiqdir.
NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   O‘qitishning texnik vositalari va o‘quv ko‘rgazmali qo‘llanmalari maqsadi va funksiyasi bo‘yicha qanday guruhlarga bo‘linadi?
   
2. 
   Informatsion o‘quv ko‘rgazali qo‘llanmalar qanday tur va sinflarga bo‘linadi.
   
3. 
   Ma’lumotlarni texnik vositalari qanday guruhlarga bo‘linadi?
   
4. 
   Mashqlar va nazorat uchun texnik vositalar qanday guruhlarga bo‘linadi?
   
5. 
   O‘qitishning texnik vositalarini va o‘quv ko‘rgazmali qo‘llanmalarini tanlash qanday amalga oshiriladi?
   
6. 
   O‘quv jarayonida o‘qitishning texnik vositalaridan foydalanish samaradorligi qanday oshiriladi?
   

U-MAVZU. -MAVZU: ELEKTRON O‘QUV ADABIYOTLARI VA ULARNI ISHLAB CHIQISHGA QO‘YILGAN TALABLAR
Reja:

1. 
   Elektron o‘quv adabiyotlari.
   
2. 
   Elektron o‘quv adabiyotlarni ishlab chiqishga qo‘yilgan talablar.
   

Tayanch tushunchalar: elektron darslik, elektron
qo‘llanma, elektron kitob, yarimmedia kitob, gipermedia kitob, intellektual kitob, telemedia kitob, kibernetik kitob, elektron ta’lim resurslari, elektron nashr
Keyingi paytlarda darslik va o‘quv qo‘llanmalar yaratishga yangicha yondashuvlar paydo bo‘lmoqda. Bu borada elektron o‘quv adabiyotlarini yaratish o‘zining ijobiy pedagogik samaralarini bermoqda. Bunda elektron kitoblar (multimedia kitoblar, yarim media kitoblar, gipremedia kitoblar, intellektual kitoblar, telemedia kitoblar, kibernetik kitoblar), elektron nashr, elektron ta’lim resurslari, elektron uslubiy qo‘llanma, elektron forumlar, elektron shakldagi o‘quv - uslubiy materiallar, elektron o‘quv nashri va shu kabilarning ahamiyati beqiyos. Quyida ular tavsiflarini keltiramiz.
Elektron darslik - bu an’anaviy darslikdan farqli o‘laroq, fanga oid tegishli materiallarni dinamik talqinda, ya’ni foydalanuvchi e’tiborini jalb qiluvchi turli ranglardan, multimedia, audio va video animatsiyalar, gipermurojaatlardan o‘rinli foydalangan holda tuzilgan yoxud dasturlarshtirilgan darsliklar. U kompyuter texnologiyasiga asoslangan o‘quv uslubini qo‘llashga, mustaqil ta’lim olishga hamda fanga oid o‘quv materiallari, ilmiy adabiyotlarning har tomonlama samarali o‘zlashtirilishiga mo‘ljallangan adabiyot. SHuningdek, u muayyan fanning o‘quv hajmini to‘liq qamragan va masofaviy o‘qitish hamda mustaqil o‘rganish uchun kompyuter texnologiyalariga asoslangan, bo‘lib, unda materiallar (o‘quv va ilmiy materiallar faqat virtual (matn) shaklida, o‘quv materiallari esa virtual (matn) va ikki o‘lchamli grafik shaklida) multimedia elementlari, ya’ni ma’lumot ikki - uch o‘lchamli grafik ko‘rinishida, video, animatsiya va qisman virtual (matn) shaklida, obektlarga nisbatan harakatlanish tasavvurini ifodalaydigan shaklda yaratiladi.
Elektron kitoblarni yaratish ta’lim tizimiga CD - ROM va multimedia texnologiyalarining keng joriy qilinishi, elektron o‘quv adabiyotlarining ishlab chiqilishiga va ularning ta’lim - tarbiyada samarali qo‘llanishiga katta imkoniyatlar yaratish jarayonidan iborat bo‘ladi.
Elektron kitoblar to‘rtta yo‘nalishdan iborat bo‘ladi. Ular: Qomusiy; ma’lumot beruvchi; o‘qituvchi; imtihon oluvchi.
Elektron kitoblar axborot turlari va ularni foydalanuvchiga etkazib berish bilan shug‘ullanadi. Bunda multimediali kitoblar - bu axborotlarni bitta axborot