O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti «tasdiqlayman»

Motor-mashq tizimi (CIT tizimi) - Ushbu tizimning kamchiligi motor mashq tizimi bo'yicha o'qitish o'quvchilar ko'nikma va malakalarni ongli o'zlashtirishni nazarda tutmasdi. Ko'nikmalarni shakllantirish maxsus apparatlar va haqiqiy mehnat jarayonini eslatadigan mashqlarni qo'llash bilan amalga oshirilardi. Ko'p marta takrorlash natijasida mushaklarni, ma'lum harakatlarni, ongning ishtirokisiz ham bajarishga “o'rgatish” mumkin, deb faraz qilingan. Ta'limda bunday yondoshish ma'qullanmadi va tez uni rad qilindi. Motor-mashq tizimining yutug'i shundaki, unda mehnat o'quv va malakalarini shakllantirishning didaktik jihatdan asoslangan, psixofiziologik qonuniyatlarga mos keladigan ketma-ketligi: mehnat usuli - mehnat operatsiyasi - mehnat jarayoni birinchi marta ishlab chiqilgan va qo'llanilgan.
Bu tizimda o'quvchilarga kasb ta'limi berish besh davrga bo'linadi:

1. 
   Asosiy mehnat faoliyati va harakatlarini o'zlashtirish bo'yicha mashq mashg'ulotlari.
   
2. 
   Mehnat usullarini o'zlashtirish bo'yicha mashqlar.
   
3. 
   Mehnat operatsiyalarini bajarishga doir o'rganish mashqlari.
   
4. 
   O'quvchilarni maxsus tanlangan buyumlar ustida ilgari o'zlashtirilgan mehnat operatsiyalarini operatsiyalar kompleksiga birlashtirishga o'rganish.
   
5. 
   Mustaqil davr, bunda o'quvchilar ayni kasbga doir xarakterli bo'lgan
   

buyumlarni tayyorlaydi.
Operatsiya-buyum motor-mashq tizimlarining kamchiliklari va yutuqlari o'rganilib, operatsion kompleks tizimi yuzaga keldi. Bu tizimga asosan
o'quvchi avval 2-3 ta ketma-ket operatsiyalarni o'zlashtiradi, so'ng shu operatsiyani ichiga olgan kompleks ishlarni bajaradi. Mehnat operatsiyalarini o'zlashtirish va ularni kompleks ishlarda qo'llash ta'limning 1-bosqichidagi asosiy vazifadir. Ikkinchi bosqichda o'quvchilar ishlab chiqarishdagi unumli mehnatga qo'shiladilar. Masalan, kiyim tikishda qo'llaniladigan barcha turdagi yengni, yoqani, mayda qismlarini tikishni o'rgatib bo'lingandan so'ng uni kiyimda qo'llash bajariladi. Kamchiligi: o'quvchi o'zi ishining natijasini juda uzoq vaqtdan so'ng ko'radi. Natijada qiziqish susayadi. Hozirgi vaqtda o'quv ustaxonalarida amaliy ishni bajarish jarayonida operatsiya-buyum tizimidan foydalaniladi, chunki operatsiyani alohida o'rganish rejalashtirilgan va dasturda ko'rsatilgan buyum xilini mahalliy sharoitga qarab o'zgartirish mumkin.