O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

Neftni birlamchi qayta ishlash
Neftni qayta ishlash uni haydashdan boshlanadi. Neft murakkab aralashmali tuzilishga ega bo‘ladi va uning tarkibida o‘zaro erigan uglevodorodlar mavjud bo‘lganligi uchun har xil qaynash haroratiga egadir. Haydash davomida haroratni ko‘tarilishi hisobiga har xil qaynash oraliqlarida neftdan uglevodorodlar ajralib chiqadi.
Belgilangan fraksiyalarni olishga rektifikatsiya deyiladi va bu jarayon rektifikatsiya kolonnasida amalga oshiriladi. Rektifikatsiya kolonnasi tik silindr apparatidan iborat bo‘ladi, balandligi 20..30 m va diametri 2..4m. Kolonnaning ichki qismi gorizontal disklar bilan alohida ko‘p sonli bo‘linmalarga bo‘lingan bo‘ladi, ularda teshiklar o‘rnatilgan va teshiklar orqali neft va suyuqlikning bug‘lari chiqib ketadi.
Neftni rektifikatsiya kolonnasiga haydashdan oldin 350...360⁰S.gacha trubkali pech yordamida qizdiriladi. Bunda yengil uglevorodlar , benzinli, kerosinli va dizel fraksiyalari bug‘ holatiga o‘tadi, qaynash harorati 350⁰S.dan yuqori bo‘lgan suyuqlik fazasi bu mazutdir.
Bunday aralashma rektifikatsiya kolonnasiga berilgandan keyin mazut pastga oqadi, bug‘ holatidagi uglevorodlar esa yuqoriga ko‘tariladi. Bundan tashqari kolonnaning pastki qismida 350⁰S.gacha qizdirilganda mazutning tarkibidagi uglevodorodlarning bug‘lari ham yuqoriga ko‘tariladi.
Uglevodorodlar yuqoriga ko‘tarilgandan keyin asta sekin sovib uning harorati 100...180⁰S. gacha pasayadi. Bunda ma’lum harorat atrof- muhitga beriladi va sun’iy ravishda bug‘lar suyuqlikka aylanadi.
Bug‘larni asta sekin sovishi natijasida neftda ma’lum uglevodorodlar kondensatsiyalanadi. Texnologik jarayon shunday hisoblanganki, kolonnaning eng yuqori qismida benzin fraksiyasi, keyin - kerosin, pastda esa - dizel yoqilg‘isinineg fraksiyasi kondensatsiyalanadi. Kondensatsiya bo‘lmagan bug‘larni ajratish uchun gaz ajratishga yo‘naltiriladi, undan quruq gaz (metan, etan), propan, butan va benzin fraksiyalari olinadi.
Neftni haydashda ko‘rsatilgan fraksiyalarni olish quvurchali qurilmalarda atmosfera bosimida olib boriladi. Neftni chuqur qayta ishlashda atmosfera-vakuumli quvurchali qurilmalardan foydalaniladi. Unda atmosferadan tashqari vakuum baki bo‘ladi va mazutdan ajralib chiqqan yog‘li fraksiyalar (distillyatlar), vakuumli gazoyl ajraladi va gudron qoldig‘i qoladi.