O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

3.2. O„zbekiston Respublikasi byudjet tuzilishi asoslari. Byudjet tizimi. Byudjet 
tizimi byudjetlari to„g„risida tushuncha 
Byudjet qurilishining asosiy tarkibiy qismi 
byudjet tizimidir
. Bir qator 
adabiyotlarda byudjet tizimi tushunchasiga keng va tor ma‘nodagi yondashuvlardan 
kelib chiqib, quyidagicha ta‘riflar berilgan: 
Keng ma‟noda byudjet tizimi
– iqtisodiy munosabatlarga asoslangan, davlat 
tuzilishi shakliga mos ravishda tuzilgan, huquq normalari bilan tartibga solinadigan 
markaziy va mahalliy byudjetlar shuningdek, har bir byudjet bo‗g‗iniga tegishli 
bo‗lgan soliq va yig‗imlar markaziy va mahalliy hokimiyatlarning xarajat vakolatlari 
taqsimoti hamda byudjetlararo transfertlar yig‗indisidan iboratdir.
O‗zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksining ―Asosiy tushunchalar‖ deb 
nomlangan 6-moddasida: ―
Byudjet tizimi
barcha darajadagi byudjetlar, davlat 
maqsadli jamg‗armalari byudjetlari va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari 
jamg‗armalari, byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va tashkil etish prinsiplari, ular 
Fiskalfederalizm – federal hukumat va 
hududiy hokimiyatlarning moliya sohasi-
dagi vakolatlarining o‟zaro taqsimlanishi. 
 
Manba: Экономикаиправо:словарь-справочник. - 
М.:Вузишкола.Л. П.Кураков и др. 2004.
 

---

25 
o‗rtasida byudjet jarayoni mobaynida yuzaga keladigan o‗zaro munosabatlar 
yig‗indisini o‗zida ifodalaydi‖
22
, - deb ta‘rif berilgan. 
Tor ma‟noda byudjet tizimi
mamlakat ma‘muniy-hududiy tuzilishiga mos 
ravishda shakllangan va yagona byudjet tizimiga kiruvchi barcha darajadagi 
byudjetlar yig‗indisidan iborat.
O‗zbekiston Respublikasining byudjet tizimini shakllantirish, shuningdek, 
byudjet tizimi byudjetlari o‗rtasidagi munosabatlarni tashkil etish O‗zbekiston 
Respublikasi 
Konstitutsiyasi, 
O‗zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi, 
O‗zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining har moliyaviy yil qabul qilinadigan 
―O‗zbekiston Respublikasining davlat byudjeti to‗g‗risidagi‖ Qonuni va O‗zbekiston 
Respublikasi Prezidentining har moliyaviy yil uchun tasdiqlanadigan ―O‗zbekiston 
Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko‗rsatkichlari prognozlari va davlat byudjeti 
parametrlari to‗g‗risida‖gi Qarorlari va boshqa qonun hujjatlari asosida amalga 
oshiriladi. 
O‗zbekiston Respublikasi byudjet tizimi tuzilishining 
asosiy tamoyillari 
quyidagilardan iborat
23
: 
1.
Byudjet tizimining yagonaligi prinsipi
–byudjet hujjatlari va byudjet 
hisobotlarining shakllari, byudjet tasnifi yagona bo‗lishi hamda byudjet tizimi 
byudjetlarining daromadlari va xarajatlarini shakllantirish hamda ijro etish, byudjet 
hisobini yuritish va byudjet hisobotini tuzishning yagona tartibini nazarda tutadi.
2.
Byudjet tizimining O„zbekiston Respublikasi ma‟muriy-hududiy tuzilishiga 
muvofiqligi prinsipi
– byudjet tizimi O‗zbekiston Respublikasining ma‘muriy-
hududiy tuzilishiga muvofiq bo‗lishini belgilab beradi. Ushbu prinsipga muvofiq, 
O‗zbekiston Respublikasining har bir ma‘muriy-hududiy birligi (Qoraqalpog‗iston 
Respublikasi, viloyat, shahar, tuman) o‗z byudjetiga ega bo‗lib, u mamlakatdagi 
yagona byudjet tizimining tegishli darajadagi bo‗g‗inini tashkil qiladi.
3.
Byudjet tizimi byudjetlarining balansliligi va o„zaro bog„liqligi prinsipi –
byudjet tizimi byudjetlarida nazarda tutilgan xarajatlar hajmi ularning daromadlari va 
taqchillikni qoplash manbalari yig‗indisining hajmiga muvofiq bo‗lishi kerak. Bu 
prinsip byudjet tizimi tuzilmasidagi har bir byudjet(respublika byudjeti, mahalliy 
byudjetlar)ning moliyaviy jihatdan barqaror bo‗lishini, shu bilan birga, byudjet 
ijrosida daromad va xarajatlarning yuzaga kelishi mumkin bo‗lgan nomutanosibligi 
byudjetlararo transfertlar mexanizmlari yordamida tekislanishi lozimligini nazarda 
tutadi, ya‘ni byudjet tizimi byudjetlarini tuzish va ijro etishda ularning mablag‗lari 
mazkur byudjetlarning balansliligini ta‘minlash uchun turli darajadagi byudjetlar 
o‗rtasida qayta taqsimlanishi mumkin. 
4.