O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2.3. Davlat byudjetining mamlakat moliya tizimining boshqa bo„g„inlari bilan 
o„zaro munosabatlari 
Davlat moliyasi davlatning markazlashgan pul daromadlarini shakllantirish va 
ulardan o‗z funksiyalarini to‗laqonli bajarish maqsadida turli yo‗nalishlarda 
foydalanish bilan bog‗liq munosabatlar yig‗indisidir. Bu munosabatlarning turli-
tumanligi asosida davlat moliyasining bir qator aniq tashkiliy shakllari shakllanadi. 
Bular: 

davlat byudjeti; 

davlatning byudjetdan tashqari maqsadli jamg‗armalari; 

davlat krediti; 

davlat korxonalari moliyasi. 
Iqtisodiy mazmuniga ko‗ra 
davlat moliyasi
– davlatning va uning mulkidagi 
davlat korxonalarining ixtiyorida moliyaviy resurslarning shakllanishi va 
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish, jamiyat a‘zolarining ortib borayotgan ijtimoiy-
madaniy ehtiyojlarini qondirish, mamlakat mudofaasi va davlat boshqaruvini 
ta‘minlash bo‗yicha xarajatlarning amalga oshirilishi bilan bog‗liq bo‗lgan, yalpi 

16
Robert D.Lee Jr., Ronald W.Johnson,Philip G. Joyce.. Jones & Bartlett Learning; 9 edition. USA, 2012. P. 21.
 

---

17 
ichki mahsulotning qiymatini taqsimlash va qayta taqsimlash asosida sodir bo‗ladigan 
pul munosabatlari yig‗indisidir. 
Davlat moliyasi sohasida sodir bo‗ladigan pul munosabatlarining subyektlari 
bo‗lib davlat (hukumatning tegishli organlari timsolida), yuridik shaxslar (korxona va 
tashkilotlar timsolida) va jismoniy shaxslar ishtirok etadilar. 
2.3-rasm. Mamlakat moliya tizimining tarkibiy tuzilishi
17
 
Davlat moliyasining iqtisodiy mazmuni bir xilda emas: uning tarkibida alohida 
bo‗g‗inlarni ajratib ko‗rsatish mumkin, ularning har biri o‗ziga xos funksiyalarni 
bajaradi. Davlat moliyasining tarkibiga quyidagilar kiradi: davlat byudjeti, davlatning 
byudjetdan tashqari maqsadli jamg‗armalari, davlat krediti,davlat korxonalari 
moliyasi (2.3-rasm). Har bir bo‗g‗inning turlicha funksional tayinlanishga ega 
ekanligidan davlat keng miqyosdagi iqtisodiy-ijtimoiy xizmatlar ko‗rsatadi, tarmoq 
va hududiy muammolarni hal qiladi. 
Davlat moliyasining bosh va markaziy bo‗g‗ini davlat byudjetidir. Davlat 
byudjeti – davlatning markazlashgan pul fondi bo‗lib, asosan yuridik va jismoniy 
shaxslarning soliqlari va majburiy to‗lovlari evaziga shakllanadi va davlatning turli 
vazifalari va funksiyalarini moliyaviy ta‘minlashga yo‗naltiriladi. 
Davlat byudjeti davlatning qonun kuchiga ega bo‗lgan asosiy moliyaviy rejasi 
hisoblanadi. Byudjet hokimiyatning qonun chiqaruvchi organi tomonidan 
tasdiqlanadi.